Termin zapłaty może zostać wskazany wprost w umowie lub – jeśli strony go nie określiły – wyznaczony jednostronnie przez wierzyciela, np. w treści doręczonej dłużnikowi faktury VAT. Termin nie może być uzależniony od zdarzenia przyszłego i niepewnego, np. od tego, czy dłużnikowi zapłaci inna firma.

Obliczanie terminów

Strony mogą określić termin zapłaty w umowie. Jeśli tego nie zrobiły, to może on zostać jednostronnie wyznaczony przez wierzyciela.

Przy obliczaniu terminów obowiązuje kilka zasad określonych w Kodeksie cywilnym. Strony mogą w umowie te reguły zmodyfikować – wówczas ustalenia umowne mają pierwszeństwo.

Przy terminach oznaczonych w dniach obowiązuje zasada, że jeżeli początkiem terminu jest pewne zdarzenie, przy obliczaniu terminu nie uwzględnia się dnia, w którym to zdarzenie nastąpiło (art. 111 § 2 K.c.). Jeśli zatem zapłata miała nastąpić w terminie 7 dni od wydania towaru, a wydanie nastąpiło 1 października 2012 r., to pierwszym dniem terminu będzie 2 października, a ostatnim, siódmym dniem terminu – 8 października 2012 r. Termin oznaczony w dniach kończy się bowiem z upływem ostatniego dnia (art. 111 § 1 K.c.). Zatem w podanym przykładzie zapłata dokonana 8 października 2012 r. będzie zapłatą w terminie.

W przypadku terminów w tygodniach obowiązuje zasada, że termin kończy się z upływem dnia w ostatnim tygodniu, który nazwą odpowiada początkowemu dniowi terminu. Jeśli więc początkowym dniem terminu określonego w tygodniach jest np. czwartek, to również czwartek będzie ostatnim dniem terminu.

Termin oznaczony w miesiącach kończy się z upływem dnia, który datą odpowiada początkowemu dniowi terminu. Ponieważ liczba dni w poszczególnych miesiącach nie jest identyczna, obowiązuje zasada, że jeśli w ostatnim miesiącu terminu nie ma dnia, który datą odpowiada początkowemu dniowi terminu, to termin upływa w ostatnim dniu tego miesiąca.

Podobna zasada, jak w przypadku terminów miesięcznych, obowiązuje przy terminach oznaczonych w latach. Termin oznaczony w latach kończy się z upływem dnia, który datą odpowiada początkowemu dniowi terminu, a gdyby takiego dnia w ostatnim miesiącu nie było – w ostatnim dniu tego miesiąca (art. 113 K.c.).

Obliczając terminy, zarówno te określone w dniach, jak i tygodniach, miesiącach lub latach warto sprawdzić, czy ostatni dzień terminu nie przypada na dzień ustawowo wolny od pracy. Obowiązuje bowiem zasada, zgodnie z którą, jeżeli koniec terminu do wykonania czynności przypada na dzień uznany ustawowo za wolny od pracy, termin upływa dnia następnego (art. 115 K.c.). Soboty nie są dniami wolnymi od pracy w rozumieniu tego przepisu.

Brak terminów maksymalnych

Przepisy nie narzucają stosowania ściśle określonych terminów zapłaty. Nie zabraniają też stosowania wydłużonych terminów zapłaty, choć zawierają regulacje, których celem jest zniechęcenie silniejszej ekonomicznie strony umowy przed narzucaniem kontrahentowi terminów dłuższych niż 30-dniowe. Są one zawarte w ustawie o terminach zapłaty w transakcjach handlowych. Transakcją handlową w rozumieniu ustawy jest umowa, której przedmiotem jest odpłatne dostarczanie towaru lub odpłatne świadczenie usług, jeżeli strony tej umowy zawierają ją w związku z wykonywaną przez siebie działalnością gospodarczą lub zawodową. Ustawa ma zastosowanie do umów między przedsiębiorcami, ma ona też zastosowanie do zamówień publicznych. Nie stosuje się jej m.in. do umów, których przedmiotem jest odpłatne dostarczanie towarów lub świadczenie usług, finansowane w całości lub w części ze środków unijnych lub międzynarodowych instytucji finansowych, których Polska jest członkiem lub z którymi ma zawarte umowy o współpracy.

Z ustawy wynika, że jeśli w umowie przewidziano termin zapłaty dłuższy niż 30 dni, to strona zobowiązana do zapłaty musi się wtedy liczyć z tym, że mimo zapłaty w terminie, można ją będzie obciążyć odsetkami ustawowymi. W takiej sytuacji wierzyciel może bowiem żądać odsetek w wysokości odsetek ustawowych od 31. dnia po spełnieniu swojego świadczenia niepieniężnego (np. wydania towaru, wykonania usługi) i doręczeniu dłużnikowi faktury lub rachunku. Mimo więc, że zapłata następuje w terminie – można żądać zapłaty odsetek, bo jest to termin przekraczający 30 dni. Prawo do naliczenia tych odsetek przysługuje bezpośrednio z mocy ustawy i nie ma potrzeby zapisywania go w umowie. W umowie nie można wyłączyć ani ograniczyć prawa wierzyciela do żądania tych odsetek, bo zabrania tego art. 9 ustawy.

Analogicznie wygląda sprawa, gdy termin zapłaty nie został określony w umowie, lecz wyznaczył go wierzyciel w doręczonej dłużnikowi fakturze lub rachunku. Jeśli tak wyznaczony termin będzie dłuższy niż 30 dni – można żądać odsetek ustawowych, mimo iż nie dochodzi do opóźnienia w zapłacie.

„Zapłacę, gdy otrzymam zapłatę”

Niektóre firmy posługujące się podwykonawcami próbują przerzucać na nich całe ryzyko inwestycji i do umów wprowadzają postanowienia, z których wynika, że termin zapłaty za prace zrealizowane przez podwykonawców jest uzależniony od tego, czy generalny wykonawca otrzyma zapłatę od inwestora. Takie postanowienia są jednak nieważne, bo w ten sposób płatność jest uzależniona od zdarzenia przyszłego i niepewnego: nie ma pewności czy i kiedy nastąpi rozliczenie inwestora z generalnym wykonawcą. Wprawdzie strony mają dużą swobodę w kształtowaniu w umowie terminu zapłaty, ale jak uznał Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z dnia 17 lipca 2007 r., sygn. akt I ACa 817/06, nie może być on ustalony sprzecznie z naturą stosunku prawnego, ustawą lub zasadami współżycia społecznego (art. 3531 K.c.). Wymagalność może być umową stron odsuniętą w czasie, ale musi być zdarzeniem pewnym. W takich przypadkach należy przyjąć, że umowa w pozostałym zakresie jest ważna, a zapłata przez generalnego wykonawcę podwykonawcy powinna nastąpić najpóźniej w dniu, w którym z generalnym wykonawcą powinien był się rozliczyć inwestor – nawet, jeśli faktycznie tego nie zrobił.

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 23.04.1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. nr 16, poz. 93 ze zm.)

Ustawa z dnia 12.06.2003 r. o terminach zapłaty w transakcjach handlowych (Dz. U. nr 139, poz. 1323 ze zm.)

autor: Andrzej Janowski

Gazeta Podatkowa nr 83 (915) z dnia 2012-10-15

Ewidencje prowadzone dla potrzeb VAT. Wszystko na ten temat w poradniku na GOFIN.pl