Ponoszenie odpowiedzialności materialnej za szkodę może być związane z dużym ryzykiem po stronie pracownika. Jeżeli mienie pracodawcy zostało mu powierzone, warunki odpowiedzialności za ewentualne szkody w tym mieniu są dla niego wyraźnie niekorzystne. W razie wystąpienia szkody w mieniu powierzonym domniemanie zawinionego wyrządzenia tej szkody obciąża pracownika. Jednak nawet przy tak surowych zasadach, w niektórych sytuacjach może on uchylić się od odpowiedzialności.

Z powierzonego mienia trzeba się rozliczyć

Pracownik ponosi odpowiedzialność materialną za mienie powierzone, jeżeli mienie to zostało mu przekazane z obowiązkiem zwrotu lub wyliczenia się. Przy czym nie wystarczy samo przekazanie pracownikowi mienia – musi być ono przeprowadzone prawidłowo, co wymaga na ogół uprzedniej inwentaryzacji mienia. Pracownik może ponosić odpowiedzialność za szkodę w mieniu powierzonym na podstawie:

• umowy o odpowiedzialności materialnej,
• powierzenia mienia potwierdzonego podpisaniem przez pracownika odpowiedniej deklaracji czy stosownego oświadczenia,
• poprzez potwierdzenie odbioru towaru lub
• w sposób domniemany, w drodze faktycznego przyjęcia we władanie maszyn, urządzeń i narzędzi,

pod wspólnym warunkiem, że mienie powierzono prawidłowo. Powierzenie może nastąpić na podstawie inwentaryzacji zdawczo-odbiorczej, poprzez odbiór przez pracownika rzeczy za pokwitowaniem, przez spis z natury lub w drodze powierzenia mienia pracownikowi za potwierdzeniem przyjęcia dostawy towaru.

Zgodnie z art. 124 K.p. pracownik może przejąć odpowiedzialność materialną za powierzone mu:

• pieniądze, papiery wartościowe lub kosztowności,
• narzędzia i instrumenty lub podobne przedmioty, a także środki ochrony indywidualnej oraz odzież i obuwie robocze.

Prawidłowe powierzenie mienia następuje z chwilą rzeczywistego przekazania pracownikowi mienia w miejscu lub pomieszczeniu tak przystosowanym, aby pracownik miał zachowaną możliwość sprawowania nad nim bezpośredniego nadzoru. Spełnienie tego warunku ma istotny wpływ na powstanie odpowiedzialności materialnej pracownika. Zaniedbanie pracodawcy w tym zakresie może skutkować nawet uchyleniem tej odpowiedzialności co do całości wyrządzonej szkody.

Dobre warunki pieczy nad mieniem

Okolicznością uchylającą odpowiedzialność pracownika za szkodę w mieniu powierzonym może być niezapewnienie przez pracodawcę warunków umożliwiających zabezpieczenie powierzonego mienia. Ten udział pracodawcy w powstaniu szkody może przejawiać się m.in. brakiem należytej kontroli i nadzoru nad mieniem, niewłaściwą organizacją procesu pracy w zakresie gospodarowania mieniem powierzonym pracownikowi, czy też powierzeniem mienia pracownikowi, który nie ma odpowiednich kwalifikacji do czuwania nad nim. Jak uznał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 21 lutego 1984 r., sygn. akt IV PR 17/84, „Pracownik, któremu zakład pracy powierzył mienie z obowiązkiem zwrotu albo wyliczenia się, odpowiada za tę część niedoboru w mieniu, która jest wynikiem jego umyślnego działania lub zaniechania. Nie ponosi natomiast odpowiedzialności za niedobór w powierzonym mu mieniu, który powstał bez jego winy wskutek uchybień lub zaniedbań zakładu pracy w zakresie nadzoru i organizacji pracy”.

Trzeba jednak nadmienić, że to pracownik, w celu zwolnienia się z odpowiedzialności za szkodę, musi wykazać, że szkoda w mieniu powierzonym powstała wskutek wystąpienia okoliczności od niego niezależnych. Ciężar dowodu w razie ewentualnego sporu sądowego przerzucony jest więc na pracownika.

Nawet kradzież nie usprawiedliwia

Zdarzają się niekiedy przypadki, gdy szkoda w mieniu powierzonym powstaje wskutek kradzieży. Mogłoby się wówczas wydawać, że pracownik nie będzie ponosił odpowiedzialności za takie sytuację. Jednak, wbrew pozorom, kradzież mienia powierzonego bądź jego części (oczywiście przez osoby postronne) nie jest okolicznością automatycznie zwalniającą pracownika z odpowiedzialności materialnej za powierzone mu mienie. Uchylenie odpowiedzialności może nastąpić tylko wówczas, gdy pracownik odpowiedzialny materialnie swoim zachowaniem nie stwarza dogodnych warunków do popełnienia kradzieży. Konieczne jest w tej sytuacji prawidłowe wykonywanie przez pracownika obowiązków związanych z pieczą nad mieniem.

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 26.06.1974 r. – Kodeks pracy (Dz. U. z 2014 r. poz. 1502 ze zm.)

autor: Agata Barczewska
Gazeta Podatkowa nr 42 (1292) z dnia 2016-05-25

GOFIN poleca praktyczny serwis internetowy www.KodeksPracy.pl