http://www.gazetapodatkowa.plNabywając prawo do zasiłku macierzyńskiego, można korzystać z tego świadczenia przez okres ustalony przepisami Kodeksu pracy jako okres urlopu macierzyńskiego/na warunkach urlopu macierzyńskiego, rodzicielskiego oraz ojcowskiego. Zmiany w zakresie poszczególnych urlopów, które nastąpiły z dniem 26 kwietnia 2023 r., przekładają się zatem odpowiednio na uprawnienia do zasiłku macierzyńskiego. Pewnej modyfikacji uległa również wysokość tego świadczenia.

Nabycie uprawnień

Zasiłek macierzyński, co do zasady, przysługuje ubezpieczonej, która w okresie ubezpieczenia chorobowego albo w okresie urlopu wychowawczego urodziła dziecko. Świadczenie to należne jest także ubezpieczonym, którzy w ww. okresie:

  • przyjęli na wychowanie dziecko w wieku do 14. roku życia i wystąpili do sądu opiekuńczego w sprawie jego przysposobienia lub
  • przyjęli na wychowanie w ramach rodziny zastępczej, z wyjątkiem rodziny zastępczej zawodowej, dziecko w wieku do 7. roku życia albo – w przypadku dziecka, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego – 10. roku życia.

Kwestię tę reguluje art. 29 ust. 1 i ust. 2 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz. U. z 2022 r. poz. 1732 ze zm.), zwanej ustawą zasiłkową, która jednocześnie w:

  • art. 29 ust. 3, ust. 4-10 – określa przypadki, w jakich z prawa do zasiłku macierzyńskiego może skorzystać ojciec dziecka,
  • art. 30 ust. 1 – wskazuje okoliczności uprawniające do zasiłku macierzyńskiego w razie urodzenia dziecka po ustaniu ubezpieczenia chorobowego.

Okres świadczenia

Zasiłek macierzyński przysługuje przez okres ustalony przepisami Kodeksu pracy (Dz. U. z 2022 r. poz. 1510 ze zm.) jako okres urlopu macierzyńskiego, urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego, urlopu rodzicielskiego oraz urlopu ojcowskiego (art. 29a ust. 1 ustawy zasiłkowej).

Co istotne, dotyczy to nie tylko ubezpieczonych będących pracownikami, ale i innych ubezpieczonych niebędących pracownikami, którzy nie mogą korzystać np. z urlopu macierzyńskiego i rodzicielskiego, ale mają prawo do zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresom tych urlopów.

Zmiana przepisów

Z dniem 26 kwietnia 2023 r., za sprawą ustawy z dnia 9 marca 2023 r. o zmianie ustawy – Kodeks pracy oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 641), zwanej dalej ustawą zmieniającą, zaszły istotne zmiany w:

  • Kodeksie pracy, m.in. w zakresie urlopu rodzicielskiego i urlopu ojcowskiego, które przekładają się odpowiednio na uprawnienia do zasiłku macierzyńskiego za okres tych urlopów oraz
  • ustawie zasiłkowej – m.in. w zakresie wysokości zasiłku macierzyńskiego.

Co prawda weszły one w życie po upływie 21 dni od dnia ogłoszenia, tj. z dniem 26 kwietnia 2023 r., jednak obejmą także ubezpieczonych, którzy w tym dniu lub przed tym dniem, w okresie od 2 sierpnia 2022 r. do 25 kwietnia 2023 r. m.in. korzystali z urlopu rodzicielskiego lub byli uprawnieni do tego urlopu.

Dłuższy urlop rodzicielski

W wyniku nowelizacji art. 1821a i art. 183 § 4-45 Kodeksu pracy z dniem 26 kwietnia 2023 r.:

  • nastąpiło wydłużenie o 9 tygodni wymiaru urlopu rodzicielskiego oraz
  • wprowadzono dłuższy okres należnego urlopu rodzicielskiego dla pracowników wychowujących dziecko posiadające zaświadczenie, o którym mowa w art. 4 ust. 3 ustawy o wsparciu kobiet w ciąży i rodzin „Za życiem” (Dz. U. z 2020 r. poz. 1329 ze zm.).

W efekcie wydłużeniu uległ także okres należnego zasiłku macierzyńskiego (patrz Tabela 1).

Tabela 1. Wymiar urlopów z prawem do zasiłku macierzyńskiego
Liczba dzieci urodzonych przy jednym porodzie Okres należnego urlopu Łącznie
macierzyńskiego rodzicielskiego
według stanu prawnego obowiązującego do 25 kwietnia 2023 r.
jedno dziecko 20 tygodni do 32 tygodni do 52 tygodni
dwoje dzieci 31 tygodni do 34 tygodni do 65 tygodni
troje dzieci 33 tygodnie do 67 tygodni
czworo dzieci 35 tygodni do 69 tygodni
pięcioro i więcej dzieci 37 tygodni do 71 tygodni
według stanu prawnego obowiązującego od 26 kwietnia 2023 r.
jedno dziecko 20 tygodni do 41 tygodni1) do 61 tygodni
dwoje dzieci 31 tygodni do 43 tygodni1) do 74 tygodni
troje dzieci 33 tygodnie do 76 tygodni
czworo dzieci 35 tygodni do 78 tygodni
pięcioro i więcej dzieci 37 tygodni do 80 tygodni
gdy dziecko posiada zaświadczenie, o którym mowa w art. 4 ust. 3 ustawy o wsparciu kobiet w ciąży i rodzin „Za życiem”
jedno dziecko 20 tygodni do 65 tygodni1) do 85 tygodni
dwoje dzieci 31 tygodni do 67 tygodni1) do 98 tygodni
troje dzieci 33 tygodnie do 100 tygodni
czworo dzieci 35 tygodni do 102 tygodni
pięcioro i więcej dzieci 37 tygodni do 104 tygodni
1) Każdemu z rodziców dziecka przysługuje wyłączne prawo do 9 tygodni urlopu rodzicielskiego.

Z tym że każdemu z pracowników/ubezpieczonych – rodziców dziecka przysługuje wyłączne prawo do 9 tygodni urlopu rodzicielskiego/zasiłku macierzyńskiego za okres tego urlopu z pełnego jego wymiaru. Co więcej, prawa tego nie można przenieść na drugiego z rodziców dziecka.

Wniosek o urlop ojcowski

Zasady przyznawania urlopu ojcowskiego zostały określone w art. 1823 Kodeksu pracy, który również uległ zmianie z dniem 26 kwietnia 2023 r.

Obecnie na złożenie stosownego wniosku o ten urlop/zasiłek i jego wykorzystanie ubezpieczeni mają tylko 12 (zamiast dotychczasowych 24) miesięcy od dnia przyjścia dziecka na świat lub jego przysposobienia (patrz Tabela 2).

Tabela 2. Zmiany zasad udzielania urlopu ojcowskiego
Tak było (do 25 kwietnia 2023 r.) Tak jest (od 26 kwietnia 2023 r.)
Pracownik – ojciec wychowujący dziecko ma prawo do urlopu ojcowskiego w wymiarze do 2 tygodni, nie dłużej jednak niż do:

ukończenia przez dziecko 24. miesiąca życia albo
upływu 24 miesięcy od dnia uprawomocnienia się postanowienia orzekającego przysposobienie dziecka i nie dłużej niż do ukończenia przez dziecko 14. roku życia.

Urlop ojcowski:

może być wykorzystany jednorazowo albo nie więcej niż w 2 częściach, z których żadna nie może być krótsza niż tydzień,
jest udzielany na pisemny wniosek pracownika – ojca wychowującego dziecko, składany w terminie nie krótszym niż 7 dni przed rozpoczęciem korzystania z urlopu.
W celu sprawowania opieki nad dzieckiem pracownik – ojciec ma prawo do urlopu ojcowskiego w wymiarze do 2 tygodni, nie dłużej jednak niż do:

ukończenia przez dziecko 12. miesiąca życia albo
upływu 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia się postanowienia orzekającego przysposobienie dziecka i nie dłużej niż do ukończenia przez dziecko 14. roku życia.

Urlop ojcowski:

może być wykorzystany jednorazowo albo nie więcej niż w 2 częściach, z których żadna nie może być krótsza niż tydzień,
jest udzielany na wniosek w postaci papierowej lub elektronicznej składany przez pracownika-ojca w terminie nie krótszym niż 7 dni przed rozpoczęciem korzystania z urlopu.
Okres przejściowy określony w art. 36 ustawy zmieniającej
Pracownik – ojciec wychowujący dziecko w dniu 26 kwietnia 2023 r. ma prawo do urlopu ojcowskiego na zasadach określonych w przepisach dotychczasowych, nie dłużej jednak niż do ukończenia przez dziecko:

24. miesiąca życia albo
14. roku życia, o ile nie upłynęły 24 miesiące od dnia uprawomocnienia się postanowienia orzekającego przysposobienie tego dziecka.

Ponadto, o ile wcześniej wniosek o ten urlop musiał być złożony w formie pisemnej, to od 26 kwietnia 2023 r. o ten urlop można skutecznie wystąpić, składając wniosek w postaci elektronicznej.

Zmiana wysokości zasiłku

Ustawa zmieniająca jednocześnie znowelizowała przepisy art. 31 ustawy zasiłkowej dotyczące wysokości zasiłku macierzyńskiego. Zamiast dotychczasowych 100% i 60% podstawy wymiaru zasiłku za poszczególne okresy urlopu macierzyńskiego/na warunkach urlopu macierzyńskiego i urlopu rodzicielskiego albo 80% tej podstawy za pełny okres tych urlopów, od 26 kwietnia 2023 r. wysokość tego świadczenia wynosi odpowiednio 100% i 70% albo 81,5% podstawy wymiaru zasiłku (patrz Tabela 3).

Tabela 3. Zmiana wysokości zasiłku macierzyńskiego
Zasiłek macierzyński za okres ustalony przepisami Kodeksu pracy jako okres Miesięczna wysokość zasiłku macierzyńskiego określona w art. 31 ust. 1-3 ustawy zasiłkowej
Tak było
(do 25 kwietnia 2023 r.)
Tak jest
(od 26 kwietnia 2023 r.)
urlopu macierzyńskiego/urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego 100% podstawy wymiaru zasiłku 100% podstawy wymiaru zasiłku
urlopu rodzicielskiego:

odpowiednio1) do 6, 8 lub 3 tygodni tego urlopu
100% podstawy wymiaru zasiłku 70% podstawy wymiaru zasiłku
za pozostały okres tego urlopu
60% podstawy wymiaru zasiłku
odpowiadający okresowi urlopu macierzyńskiego/urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego oraz urlopu rodzicielskiego w pełnym wymiarze2). 80% podstawy wymiaru zasiłku 81,5% podstawy wymiaru zasiłku, z zastrzeżeniem dotyczącym części urlopu rodzicielskiego przysługującej drugiemu rodzicowi dziecka (do 9 tygodni), która wynosi 70% podstawy wymiaru zasiłku
urlopu ojcowskiego 100% podstawy wymiaru zasiłku 100% podstawy wymiaru zasiłku
1) W zależności od liczby dzieci urodzonych lub przyjętych jednocześnie na wychowanie.
2) W przypadku złożenia wniosku nie później niż 21 dni po porodzie lub przyjęciu dziecka na wychowanie i wystąpieniu do sądu opiekuńczego z wnioskiem o wszczęcie postępowania w sprawie przysposobienia dziecka albo przyjęciu dziecka na wychowanie jako rodzina zastępcza.

Ponadto ustawodawca zastrzegł (w ust. 3f i ust. 3g dodanych do art. 31 ustawy zasiłkowej), iż:

  • zasiłek macierzyński za okres odpowiadający okresowi urlopu rodzicielskiego w części przysługującej drugiemu rodzicowi dziecka, o której mowa w art. 1821a § 4 Kodeksu pracy, wynosi 70% podstawy wymiaru zasiłku,
  • w przypadku niewykorzystania ani jednego dnia zasiłku macierzyńskiego za okres urlopu rodzicielskiego w pierwszym roku życia dziecka zasiłek macierzyński za okres urlopu rodzicielskiego przysługuje w wysokości 70% podstawy wymiaru zasiłku.

Natomiast w razie niewykorzystania w pierwszym roku życia dziecka ani jednego dnia zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi urlopu rodzicielskiego w wysokości 81,5% podstawy wymiaru zasiłku, na wniosek ubezpieczonego przysługuje jednorazowe wyrównanie pobranego zasiłku macierzyńskiego za okres urlopu macierzyńskiego do wysokości 100% podstawy wymiaru zasiłku (art. 31 ust. 4 ustawy zasiłkowej, w brzmieniu obowiązującym od 26 kwietnia 2023 r.).

W kwestii ustalania wysokości zasiłku ustawodawca także przewidział okres przejściowy, obejmujący m.in. ubezpieczonych, którzy w dniu 26 kwietnia 2023 r. pobierali albo wystąpili o zasiłek macierzyński za okres ustalony przepisami Kodeksu pracy jako okres urlopu macierzyńskiego, urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego lub urlopu rodzicielskiego (patrz ramka).

Okres przejściowy dla stosowania starej/nowej wysokości zasiłku macierzyńskiego

» Sytuacja 1: Ubezpieczony w dniu 26 kwietnia 2023 r. pobierał zasiłek macierzyński za okres ustalony przepisami Kodeksu pracy jako okres urlopu macierzyńskiego, urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego lub urlopu rodzicielskiego.

Na swój wniosek, złożony w terminie 21 dni od dnia wejścia w życie ustawy zmieniającej, tj. do 17 maja 2023 r., ubezpieczony ma prawo do zasiłku macierzyńskiego w nowej wysokości, wynoszącej odpowiednio 100%, 70% lub 81,5% podstawy wymiaru zasiłku, za okres od 26 kwietnia 2023 r. do końca okresu odpowiadającego okresowi urlopu macierzyńskiego, urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego lub urlopu rodzicielskiego. Jeżeli ubezpieczony nie złoży ww. wniosku, będzie korzystał z zasiłku macierzyńskiego na dotychczasowych zasadach, tj. w wysokości 100%, 60% lub 80% podstawy wymiaru zasiłku (art. 39 ustawy zmieniającej).

» Sytuacja 2: Ubezpieczony złożył wniosek o zasiłek macierzyński za okres ustalony przepisami Kodeksu pracy jako okres urlopu macierzyńskiego, urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego lub urlopu rodzicielskiego, przed dniem 26 kwietnia 2023 r., ale nie rozpoczął pobierania tego zasiłku w tym dniu.

Zasiłek macierzyński przysługuje ubezpieczonemu w nowej wysokości obowiązującej od 26 kwietnia 2023 r., o ile ponownie złoży wniosek o to świadczenie w terminie 21 dni od dnia wejścia w życie ustawy zmieniającej, tj. do 17 maja 2023 r. Jeżeli ubezpieczony nie złoży ponownie ww. wniosku, będzie korzystał z zasiłku macierzyńskiego na dotychczasowych zasadach (art. 40 ustawy zmieniającej).

» Sytuacja 3: Ubezpieczony w okresie od 2 sierpnia 2022 r. do 26 kwietnia 2023 r. miał prawo do zasiłku macierzyńskiego za okres urlopu rodzicielskiego albo jego części lub wykorzystał zasiłek macierzyński za okres urlopu rodzicielskiego albo jego części udzielonego na podstawie przepisów ustawy zasiłkowej w brzmieniu obowiązującym do 25 kwietnia 2023 r.

Ubezpieczony ma prawo do zasiłku macierzyńskiego za część urlopu rodzicielskiego na zasadach określonych w art. 34 i art. 35 ustawy zmieniającej w wysokości określonej w znowelizowanej ustawie zasiłkowej (art. 41 ustawy zmieniającej).

autor: Bożena Dziuba
Gazeta Podatkowa nr 35 (2014) z dnia 2023-05-02

Podstawowe, obniżone i podwyższone odsetki podatkowe w praktyce. Wszystko na ten temat w poradniku na GOFIN.pl

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Pola, których wypełnienie jest wymagane, są oznaczone symbolem *

You may use these HTML tags and attributes: <a href="" title=""> <abbr title=""> <acronym title=""> <b> <blockquote cite=""> <cite> <code> <del datetime=""> <em> <i> <q cite=""> <s> <strike> <strong>