W okresie obowiązywania ustawy antykryzysowej przejściowo uchylono przepis przewidujący przekształcenie, pod pewnymi warunkami, trzeciej umowy na czas określony w umowę bezterminową. Pracodawcy nie musieli się wówczas „martwić”, że trzecie z rzędu czasowe zatrudnienie zwiąże ich na stałe z pracownikiem. Od 1 stycznia 2012 r. wróciły jednak kodeksowe zasady zawierania umów na czas określony, wraz z możliwością ich przekształcenia w umowę na czas nieokreślony.
Czasowa umowa tylko dwa razy
Od 1 stycznia 2012 r. pracodawcy ponownie zobowiązani są przestrzegać art. 251 K.p., na mocy którego trzecia z kolei umowa na czas określony zawarta z tym samym pracownikiem, ulega przekształceniu w umowę na czas nieokreślony. Przekształcenie to następuje pod warunkiem, że pomiędzy poszczególnymi umowami na czas określony nie wystąpią przerwy dłuższe niż 1 miesiąc. Ponadto do niektórych rodzajów umów na czas określony, ze względu na ich specyfikę zakładającą przejściowy i czasowy charakter podjętego na ich podstawie zatrudnienia, przepis art. 251 K.p. nie ma w ogóle zastosowania. Do umów wyłączonych spod zakresu tego przepisu należą umowy na czas określony zawarte:
- na zastępstwo,
- w celu wykonywania pracy o charakterze dorywczym lub sezonowym lub zadań realizowanych cyklicznie.
Pracodawcy zatrudniający pracowników tylko okazjonalnie, sezonowo lub do prac, których cechą jest to, że są wykonywane według pewnego powtarzającego się cyklu czasowego, nie muszą więc zliczać poszczególnych umów na czas określony zawartych z danym pracownikiem, pod kątem sprawdzenia, czy nie wystąpiły warunki do ich przekształcenia na mocy art. 251 K.p. Pozostali pracodawcy, o ile nie są wyłączeni spod stosowania omawianego przepisu na podstawie przepisów odrębnych, zobowiązani są go przestrzegać.
Z założenia przepis ten jest korzystniejszy dla pracownika, pozwala mu bowiem uzyskać u danego pracodawcy kontrakt bezterminowy zamiast dotychczasowej, mniej stabilnej, umowy czasowej. Pracodawcy z kolei podchodzą do regulacji art. 251 K.p. bardziej sceptycznie – umowa na czas nieokreślony kojarzy się im na ogół z bardziej sformalizowanych trybem jej rozwiązywania i większymi kosztami zwolnienia pracownika zatrudnionego na jej podstawie. Z tego względu podejmują czasami próby uniknięcia przekształcenia przewidzianego w art. 251 K.p., w większości przypadków prawnie nieskuteczne.
Nieefektywne aneksy do umowy
Jeżeli strony stosunku pracy zawrą, w odstępach nie dłuższych niż 1 miesiąc, dwie umowy na czas określony, to następna umowa tego typu ulega przekształceniu w umowę na czas nieokreślony, bez względu na to, jak się do tego ustosunkowują strony, szczególnie pracodawca. Przepis art. 251 K.p. mówi jednak o zawarciu kolejnej umowy, a więc o czynności podpisania nowego kontraktu. Z takiego brzmienia przepisu pracodawcy wyciągali niekiedy wniosek, że podpisanie aneksu (tj. porozumienia stron) do drugiej umowy na czas określony, w którym przesuną tylko termin jej obowiązywania, pozwoli im uniknąć przekształcenia umowy.
Praktyka podpisywania aneksów w tym celu stała jednak w sprzeczności z przeznaczeniem art. 251 K.p. i podejmowana była w intencji jego ominięcia. Stąd ustawodawca uściślił warunki stosowania art. 251 K.p. stanowiąc, iż uzgodnienie przez strony w trakcie obowiązywania umowy na czas określony, że będzie ona trwała dłużej niż pierwotnie ustalono, uważa się za zawarcie, od dnia następującego po dniu upływu zmienionej w ten sposób umowy, kolejnej umowy na czas określony. Przedłużanie drugiej umowy na czas określony w drodze aneksu nic więc nie daje, taki aneks jest bowiem traktowany przez prawo jako kolejna, trzecia z rzędu, umowa na czas określony (patrz wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 lutego 2010 r., sygn. akt II PK 226/09).
Przeczekać miesiąc albo dać zlecenie
Jeżeli aneksy do umowy, traktowane jako sposób obejścia art. 251 K.p., zostały „zablokowane” przez ustawodawcę, to pojawić się mogła próba wykorzystania w tym celu brzmienia art. 251 K.p., wymagającego, aby przerwy między poszczególnymi umowami nie przekroczyły miesiąca. Jeżeli odstęp pomiędzy nimi byłby dłuższy, przekształcenie nie miałoby miejsca. Pracodawcy, którzy podjęliby próbę ominięcia omawianego przepisu poprzez wprowadzenie dłuższych niż miesiąc przerw między poszczególnymi umowami na czas określony, mogą się jednak narazić na bardzo prawdopodobną przegraną w sądzie pracy i krytyczne wytyki ze strony inspektora pracy. Z formalnego punktu widzenia przepis nie będzie bowiem naruszony, ale łatwo można zauważyć, w jakim celu pracodawca zawarł kolejną umowę na czas określony po upływie miesiąca po zakończeniu poprzedniej. O ile nie wykaże on w sądzie (w razie wniesienia przez pracownika pozwu o ustalenie, że z pracodawcą łączy go zatrudnienie bezterminowe), że takie ponadmiesięczne przerwy były usprawiedliwione konkretnymi okolicznościami, sąd może uznać jego działania za podjęte w celu obejścia prawa.
Przekształcenie umowy na czas określony w umowę na czas nieokreślony, na podstawie art. 251 K.p. następuje z mocy samego prawa, bez konieczności składania dodatkowych oświadczeń.
„Niepowodzeniem” może również zakończyć się próba zawarcia, zamiast trzeciej z kolei umowy na czas określony podlegającej przekształceniu, umowy o charakterze cywilnoprawnym. Oczywiście, jeżeli zatrudnienie na podstawie umowy cywilnej będzie odpowiadało w rzeczywistości cechom zatrudnienia cywilnoprawnego, pracodawca nie będzie musiał się obawiać zakwestionowania takiej umowy. Natomiast w przypadku wykonywania pracy w taki sam sposób jak dotychczas, tyle że w ramach umowy cywilnoprawnej, stosunek prawny nawiązany na jej podstawie może zostać uznany za stosunek pracy, ze wszystkimi tego konsekwencjami, w tym wynikającymi z art. 251K.p.
Podstawa prawna
Ustawa z dnia 26.06.1974 r. – Kodeks pracy (Dz. U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 ze zm.)
autor: Agata Barczewska
Gazeta Podatkowa nr 84 (916) z dnia 2012-10-18
Płace w sytuacjach wątpliwych. Wszystko na ten temat w poradniku na GOFIN.pl
