Urzędnicy mogą zakwestionować zapłatę podatku dokonaną w imieniu podatnika przez osobę trzecią. Konsekwencje tego ponoszą obie strony: podatnik w dalszym ciągu jest zobowiązany do uiszczenia podatku, a osoba trzecia musi na drodze cywilnej domagać się kwoty przekazanej fiskusowi. Planowane są jednak zmiany mające na celu zniesienie tych ograniczeń.

Zapłata daniny

Każdy podatnik ma obowiązek regulować swoje zobowiązania wobec fiskusa. Ważne jest jednak nie tylko to, aby na konto urzędu skarbowego wpłynęła odpowiednia kwota, ale aby pochodziła ona ze środków pieniężnych podatnika. Zobowiązanie podatkowe ma bowiem charakter osobisty. Realizacji tego obowiązku nie można scedować na osoby trzecie – niezależnie od tego, jakie relacje łączą je z podatnikiem: biznesowe, rodzinne, koleżeńskie itp.

Nie ma jednak przeszkód, aby wykonywać przelewy ze wspólnego rachunku bankowego, np. prowadzonego przez wspólników spółki cywilnej. Urzędnicy nie powinni również kwestionować wpłat dokonywanych z konta jednego małżonka na pokrycie podatków ciążących na drugim małżonku, pod warunkiem, że panuje między nimi wspólność majątkowa. Przyjmuje się, że pieniądze na takie rozliczenia pochodzą ze wspólnego mienia. Dozwolone są ponadto płatności dokonywane przez tzw. posłańców (wyręczycieli). Terminem tym określa się osobę lub podmiot, który jedynie w sensie technicznym przekazuje pieniądze do urzędu skarbowego. Nie rozlicza się za podatnika, lecz w imieniu podatnika i z jego zasobów pieniężnych uiszcza kwotę odpowiadającą wysokości podatku.

Skutki dla stron

Konsekwencje nieuznania wpłaty dokonanej przez osobę trzecią za zapłatę podatku podatnika są poważne dla obu stron. Zobowiązanie podatkowe – mimo, że urząd skarbowy ma na swoim koncie odpowiednią kwotę – uważa się w takiej sytuacji za wymagalne. Podatnik ma więc obowiązek je uregulować. Jeżeli zapłaty dokonuje po terminie płatności, musi liczyć się z obciążeniami odsetkowymi oraz ryzykiem wymierzenia sankcji karnych skarbowych.

Odzyskanie pieniędzy wpłaconych przez osobę trzecią na uregulowanie cudzego podatku wymaga natomiast zastosowania cywilnej procedury dotyczącej bezpodstawnego wzbogacenia. O zwrot wpłaconej kwoty nie można wystąpić w trybie stwierdzenia nadpłaty. Nadpłata to nadpłacony lub nienależnie zapłacony podatek. Należność ta musi być przy tym zrealizowana w ramach stosunku prawnopodatkowego łączącego fiskusa z danym podmiotem (podatnikiem, płatnikiem, inkasentem, spadkobiercą lub osobą odpowiedzialną za cudze długi podatkowe). Świadczenie spełnione w zastępstwie zobowiązanego nie spełnia tego kryterium. Zwrotu wpłaconej kwoty można domagać się na podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu i nienależnym świadczeniu. Regulują to art. 405-414 Kodeksu cywilnego. Wynika z nich, że ten, kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, zobowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości. Stosuje się to w szczególności do świadczenia nienależnego.

Czas zmian

Obecnie obowiązujące regulacje – jako niepraktyczne – są powszechnie krytykowane. Zapłata podatku przez osobę trzecią nie narusza bowiem interesu fiskalnego. Wręcz przeciwnie, urząd skarbowy w ostatecznym rozrachunku otrzymuje wymaganą kwotę, bez konieczności weryfikacji wzajemnych stosunków łączących podatnika z wpłacającym.

Rząd również dostrzegł potrzebę zmiany aktualnych rozwiązań. W następujących sytuacjach ma być dopuszczalne uregulowanie podatku przez inny podmiot niż do tego zobowiązany. Po pierwsze, należności podatnika wobec fiskusa mogliby uiszczać członkowie jego najbliższej rodziny: małżonek, zstępni, wstępni, pasierb, rodzeństwo, ojczym, macocha. Nie przewiduje się żadnych ograniczeń kwotowych. Po drugie, każdy podmiot będzie mógł uregulować cudzy podatek, pod warunkiem, że wpłata dotyczy kwoty nieprzekraczającej 1 tys. zł, a treść dowodu wpłaty nie budzi wątpliwości co do jej przeznaczenia. Transakcje spełniające te kryteria nie powinny być przedmiotem czynności wyjaśniających. Zwyczaje społeczne i gospodarcze pozwalają przyjąć, że wyższe kwoty są regulowane bezpośrednio przez podatnika. Po trzecie, nabywca rzeczy obciążanej hipoteką przymusową lub zastawem skarbowym będzie mógł dobrowolnie uregulować zabezpieczoną w ten sposób zaległość podatkową. Obecnie fiskus dochodzi długów poprzedniego właściciela wyłącznie w trybie postępowania egzekucyjnego z przedmiotu hipoteki przymusowej lub zastawu skarbowego. Dzięki proponowanej zmianie nabywca będzie mógł uregulować cudzy podatek bez ponoszenia dodatkowo kosztów egzekucyjnych.

Opisane rozwiązania przewiduje projekt nowelizacji Ordynacji podatkowej, który 2 czerwca 2015 r. trafił do Sejmu. Według założeń, zmiany mają wejść w życie na początku przyszłego roku.

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 23.04.1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. z 2014 r. poz. 121 ze zm.)

autor: Małgorzata Żujewska
Gazeta Podatkowa nr 51 (1196) z dnia 2015-06-25

GOFIN poleca praktyczny serwis internetowy www.UrlopyPracownicze.pl