Wśród pracodawców zatrudniających pracowników młodocianych można niekiedy spotkać się z mylnym rozumieniem charakteru umowy w celu przygotowania zawodowego. Ponieważ w jej treści wskazuje się okres przygotowania zawodowego, jaki ma odbyć młodociany, błędnie przyjmuje się, że wspomniana umowa zawierana jest właśnie na ten okres. Tymczasem umowa w celu przygotowania zawodowego jest umową bezterminową. Koniec przygotowania zawodowego nie oznacza więc automatycznie utraty zatrudnienia.

Nauka zawodu nie wyznacza granic umowy

Przygotowanie zawodowe młodocianych odbywa się w trzech formach, z których jedna to nauka zawodu. Obejmuje ona praktyczną naukę zawodu, organizowaną u pracodawcy na zasadach ustalonych w odrębnych przepisach (Kodeksie pracy i rozporządzeniach) oraz dokształcanie teoretyczne. Młodociany, który nie posiada jeszcze kwalifikacji zawodowych, może być zatrudniony tylko w celu przygotowania zawodowego, a podstawą prawną takiego zatrudnienia jest umowa o pracę w celu przygotowania zawodowego. Jej obligatoryjnym elementem jest wskazanie w treści umowy czasu trwania i miejsca odbywania przygotowania zawodowego (art. 195 § 1 pkt 2 K.p.).

Nie oznacza to jednak, że wspomniana umowa ma charakter terminowy i zawierana jest na okres przygotowania zawodowego. Przepis art. 194 K.p. wyraźnie stanowi, że do zawierania i rozwiązywania z młodocianymi umów o pracę w celu przygotowania zawodowego mają zastosowanie przepisy Kodeksu pracy dotyczące umów o pracę na czas nieokreślony. To, że w jej treści wskazuje się okres przygotowania zawodowego jest jedynie spełnieniem formalnego wymogu przewidzianego w art. 195 K.p., a nie okolicznością przesądzającą o rodzaju umowy.

Umowa o pracę w celu przygotowania zawodowego musi być traktowana tak jak umowa na czas nieokreślony, z pewnymi odrębnościami dotyczącymi rozwiązywania tych umów. Tylko wyjątkowo prawo pracy pozwala na zawarcie z młodocianym zdobywającym kwalifikacje zawodowe umowy o pracę na czas określony, nie krótszy niż nauka zawodu. Wyjątek ten ma miejsce wtedy, gdy pracodawca zatrudnia młodocianych w większej liczbie niż to wynika z jego potrzeb. Poza tym przypadkiem umowę w celu przygotowania zawodowego należy traktować jako zawartą na czas nieokreślony. To zaś oznacza, że zakończenie przygotowania zawodowego przez pracownika (który pod koniec nauki zawodu często osiąga pełnoletność) nie powoduje rozwiązania tej umowy.

Między egzaminem a dyplomem

Proces kształcenia zawodowego kończy się uzyskaniem określonych kwalifikacji, co potwierdzane jest m.in. pomyślnie zdanym egzaminem zawodowym. Złożenie egzaminów zawodowych i ogłoszenie ich wyników może przy tym przedzielać pewien odstęp czasu, przez który młodociany pracownik (który w tym czasie często osiąga pełnoletność) czeka na formalne potwierdzenie zdania egzaminów i uzyskania kwalifikacji. Może się w takiej sytuacji pojawić pytanie, w jaki sposób traktować takiego pracownika, zwłaszcza jeżeli stał się już pełnoletni. Czy do czasu wydania dyplomu zachowuje on status młodocianego, mimo że zajęcia w szkole już się zakończyły, a pracownik w wielu przypadkach ukończył 18 lat?

W regulacjach Kodeksu pracy dotyczących młodocianych brak jest przepisów odnoszących się do takiej sytuacji. Pracodawca zatrudniający młodocianego, który znajduje się w okresie oczekiwania na wyniki egzaminów zawodowych, musi więc posiłkować się innymi aktami prawnymi. Pomocne jest w tym zakresie rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej w sprawie szczegółowych warunków i sposobu przeprowadzania egzaminu potwierdzającego kwalifikacje w zawodzie (Dz. U. z 2015 r. poz. 673). Jak wynika z § 51 tego rozporządzenia, zdanie egzaminu zawodowego (który nie jest obowiązkowy) jest potwierdzone wydaniem świadectwa lub dyplomu stwierdzającego uzyskanie określonych kwalifikacji zawodowych. Ogólne zasady zatrudniania pracowników należy wówczas stosować od dnia następnego po wskazanej w dyplomie lub świadectwie dacie uzyskania kwalifikacji zawodowych. Jeżeli młodociany nie podszedł do egzaminu zawodowego lub go nie zdał, wówczas należy wziąć pod uwagę datę zakończenia nauki, która wynika ze świadectwa ukończenia szkoły zawodowej.

Zmiana umowy w celu przygotowania zawodowego po zakończeniu nauki może nastąpić poprzez wypowiedzenie zmieniające lub porozumienie stron.

Pełnoletni uczeń zawodu

Końcowy etap nauki zawodu, finalizowany zdaniem egzaminu zawodowego lub ukończeniem szkoły, przypada często na osiągnięcie przez młodocianego pełnoletności. Status młodocianego w rozumieniu Kodeksu pracy przysługuje osobie, która ukończyła 16 lat, a nie przekroczyła 18 (art. 190 K.p.). Po ukończeniu 18 lat młodociany pracownik, co do zasady, powinien więc być traktowany jako dorosły, ze wszystkimi tego konsekwencjami jeżeli chodzi o warunki zatrudnienia. Można się jednak spotkać z sytuacją przejściową, gdy dorosły już pracownik nie ukończył jeszcze przygotowania zawodowego. W takim przypadku mają do niego zastosowanie przepisy dotyczące młodocianych.

O powyższym stanowi § 13 rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie przygotowania zawodowego młodocianych i ich wynagradzania, zgodnie z którym młodociany, który przed ukończeniem nauki zawodu osiągnął pełnoletność, kończy tę naukę na warunkach określonych dla młodocianych. Oznacza to, że wraz z osiągnięciem 18. roku życia pracownik traci wprawdzie swój status młodocianego, jednak zachowuje związane z nim uprawnienia aż do zakończenia nauki.

Po jej ukończeniu, jak już wspomniano, umowa o pracę w celu przygotowania zawodowego trwa nadal jako zwykła umowa na czas nieokreślony. Jej treść należy dostosować do nowych warunków zatrudnienia, w tym do poziomu wynagrodzenia, które powinno odpowiadać ustawowemu minimum gwarantowanemu dorosłemu pracownikowi. W pierwszym roku zatrudnienia wynosi ono 80% minimalnego wynagrodzenia za pracę (1.400 zł w 2015 r.).

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 26.06.1974 r. – Kodeks pracy (Dz. U. z 2014 r. poz. 1502 ze zm.)

Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 28.05.1996 r. w sprawie przygotowania zawodowego młodocianych i ich wynagradzania (Dz. U. z 2014 r. poz. 232)

autor: Agata Barczewska
Gazeta Podatkowa nr 71 (1216) z dnia 2015-09-03

Transakcje walutowe w rachunku podatkowym. Wszystko na ten temat w poradniku na GOFIN.pl