Jeżeli zatrudnienie pracownika przynosi straty zamiast spodziewanych korzyści, pracodawca ma prawo dochodzić odszkodowania za uszczerbek w mieniu spowodowany niedbalstwem lub złą wolą pracownika. Czasami wina pracownika jest ewidentna, niekiedy jednak wystąpienie szkody jest od niego niezależne. Bywa też, że sam pracodawca przyczynia się do jej powstania. Powyższe okoliczności utrudniają wyegzekwowanie od pracownika naprawienia szkody lub wręcz wykluczają taką możliwość.

Zwrot szkody pod wieloma warunkami

Odpowiedzialność materialną pracownika za szkody poczynione w mieniu pracodawcy możemy podzielić na dwa rodzaje: odpowiedzialność materialną na zasadach ogólnych i odpowiedzialność za mienie powierzone z obowiązkiem zwrotu lub wyliczenia się. Pierwszy rodzaj odpowiedzialności, ciążący na wszystkich pracownikach zatrudnionych w ramach stosunku pracy, regulują art. 114 – 122 Kodeksu pracy. Jak wynika z art. 114 K.p. pracownik, który wskutek niewykonania lub nienależytego wykonania obowiązków pracowniczych ze swej winy wyrządził pracodawcy szkodę, ponosi odpowiedzialność materialną za tę szkodę. Żeby jednak odpowiedzialność ta obciążyła pracownika, muszą wystąpić łącznie przesłanki wskazane w art. 114 K.p., a więc:

• szkoda w mieniu pracodawcy,
• niewykonanie lub nienależyte wykonanie obowiązku pracowniczego,
• wina pracownika,
• związek przyczynowy pomiędzy zawinionym działaniem bądź zaniechaniem pracownika a powstałą szkodą.

Brak chociażby jednego z tych elementów powoduje niemożność pociągnięcia pracownika do odpowiedzialności za szkodę na zasadach ogólnych. Ponadto w przypadku odpowiedzialności materialnej na zasadach ogólnych obowiązuje zasada, że pracownik nie ponosi odpowiedzialności materialnej za szkodę wyrządzoną pracodawcy w takim zakresie, w jakim ten ostatni bądź inna osoba przyczynili się do jej powstania. Nie obciąża go też odpowiedzialność za szkodę związaną z ryzykiem pozostającym w związku z działalnością pracodawcy.

W piśmiennictwie i orzecznictwie z zakresu prawa pracy przyjmowany jest pogląd, że pracodawca może przyczynić się do powstania szkody lub do jej zwiększenia, jeżeli nie sprawuje należytej kontroli i nadzoru nad podległymi mu pracownikami. Może się to przejawiać poprzez tolerowanie wadliwej organizacji procesu pracy bądź błędny wybór osoby pracownika. Za przyczynienie się do powstania szkody uznano przy tym takie zachowanie, które umożliwia powstanie szkody, choć jej nie wywołuje. Trzeba jednak zauważyć, że w większości przypadków przyczynienie się innych osób lub pracodawcy do powstania szkody będzie raczej podstawą do ograniczenia odpowiedzialności pracownika za tę szkodę, a nie całkowitego uchylenia tej odpowiedzialności.

Obiektywne okoliczności uwolnią od winy

Zasady odpowiedzialności materialnej pracownika za mienie powierzone są zdecydowanie korzystniejsze dla pracodawcy, jest to bowiem odpowiedzialność materialna o surowszym dla pracownika rygorze. Do jej zastosowania wystarczy, że powstanie szkoda w mieniu prawidłowo powierzonym pracownikowi i sprawcą szkody jest ten pracownik. Odpowiedzialność ta, określona m.in. w art. 124 K.p., jest oparta na zasadzie domniemania winy pracownika. Uwolnienie się od niej wymaga udowodnienia przez pracownika, że szkoda powstała z przyczyn od niego niezależnych. Tylko taka okoliczność spowoduje zwolnienie z odpowiedzialności za szkodę powstałą w mieniu powierzonym (art. 124 § 3 K.p.). Nie jest to jednak łatwe do wykazania przed sądem pracy.

W razie sporu pracodawca jest zobowiązany wykazać jedynie, że szkoda powstała w prawidłowo powierzonym mieniu, w określonej wysokości, oraz że była konsekwencją niezwrócenia mienia lub niewyliczenia się z niego przez pracownika odpowiedzialnego. Pracodawca nie musi udowadniać winy pracownika. To pracownik musi dowieść, że szkoda w mieniu powierzonym powstała wskutek wystąpienia okoliczności od niego niezależnych, którym on nie mógł zapobiec – nawet przy prawidłowym wykonywaniu swoich obowiązków. Okolicznością, która może zwolnić pracownika od ponoszenia odpowiedzialności za powstałą szkodę może być m.in. niezapewnienie przez pracodawcę warunków umożliwiających zabezpieczenie powierzonego mienia. Ten udział pracodawcy w powstaniu szkody w mieniu powierzonym może przejawiać się m.in. brakiem należytej kontroli i nadzoru nad mieniem czy też niewłaściwą organizacją procesu pracy w zakresie gospodarowania mieniem powierzonym pracownikowi.

Podstawa prawna:

Ustawa z dnia 26.06.1974 r. – Kodeks pracy (Dz. U. z 2014 r. poz. 1502 ze zm.)

autor: Agata Barczewska
Gazeta Podatkowa nr 59 (1204) z dnia 2015-07-23

Zasady dokonywania korekt w księgach rachunkowych. Wszystko na ten temat w poradniku na GOFIN.pl