Wynagrodzenie za pracę wykonywaną w ramach stosunku pracy objęte jest szczególną ochroną. Zakres tej ochrony wyznacza Kodeks pracy, ustalając zasady dokonywania potrąceń z wynagrodzenia za pracę. Nie mogą one przekroczyć górnej granicy ustalonej odpowiednio do rodzaju egzekwowanego świadczenia oraz, w przypadku potrąceń niealimentacyjnych, naruszać kwoty wolnej od potrąceń.

Kodeksowe zasady potrąceń

Pracodawca nie może potrącić z wynagrodzenia pracownika więcej, niż pozwalają na to przepisy Kodeksu pracy. Ustawodawca określił w tym celu górne granice potrąceń oraz kwoty wolne od potrąceń (patrz tabela).

Potrącenia z wynagrodzenia można umownie podzielić na obligatoryjne i dobrowolne. Do pierwszej grupy należą potrącenia na poczet należności dochodzonych w postępowaniu egzekucyjnym na podstawie tytułu wykonawczego, które pracodawca jest zobowiązany realizować. Nie jest wymagana w tym przypadku zgoda pracownika na potrącenie. Druga grupa obejmuje potrącenia na poczet zaspokojenia należności, które nie są dochodzone przez organ egzekucyjny, a które można potrącić wyłącznie za pisemną zgodą pracownika.

Potrącenia obowiązkowe określone są w art. 87 § 1 pkt 1-2 K.p. i dotyczą świadczeń egzekwowanych na mocy tytułów wykonawczych na poczet należności alimentacyjnych i niealimentacyjnych. Bez zgody pracownika mogą być również potrącane zaliczki pieniężne oraz kary z odpowiedzialności porządkowej – w tym przypadku dokonanie potrącenia zależy jednak od woli pracodawcy. Należy podkreślić, że tzw. obowiązkowych potrąceń oraz potrąceń zaliczek i kar pieniężnych należy dokonywać w kolejności wskazanej w art. 87 § 1 K.p. W pierwszej kolejności dokonywane są zatem potrącenia na poczet alimentów dochodzonych w postępowaniu egzekucyjnym, a następnie (o ile nie spowoduje to naruszenia górnej granicy potrąceń i kwoty wolnej od potrąceń) realizowane są potrącenia na poczet należności niealimentacyjnych, zaliczek pieniężnych i na końcu kar pieniężnych.

Należności inne niż wymienione wcześniej mogą być potrącane z wynagrodzenia pracownika wyłącznie na podstawie jego pisemnej zgody (art. 91 K.p.). Są to tzw. potrącenia dobrowolne, przy których wymagane jest pozostawienie pracownikowi kwoty wolnej od potrąceń.

Potrącenia są dokonywane z wynagrodzenia pracownika po uprzednim odliczeniu składek na ubezpieczenia społeczne (oraz składki na ubezpieczenie zdrowotne), zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych i wpłat dokonywanych do pracowniczego planu kapitałowego, jeżeli pracownik nie zrezygnował z ich dokonywania (dalej wynagrodzenie po odliczeniach). Natomiast kwota wolna od potrąceń stanowi równowartość lub określony procent minimalnego wynagrodzenia za pracę, również po uprzednim odliczeniu zobowiązań składkowo-podatkowych oraz ewentualnych wpłat do PPK.

W przypadku pracowników zatrudnionych na część etatu kwoty wolne od potrąceń ulegają zmniejszeniu proporcjonalnie do wymiaru czasu pracy tych pracowników (art. 87¹ § 1 i § 2 K.p.).

Potrącenia z dodatkowych świadczeń

Zasady dokonywania potrąceń z wynagrodzenia za pracę wskazują art. 87-91 K.p. Odnoszą się one nie tylko do klasycznego wynagrodzenia za pracę, ale również do świadczeń pośrednio związanych ze stosunkiem pracy, takich jak różnego rodzaju odprawy (np. emerytalno-rentowa czy z tzw. ustawy o zwolnieniach grupowych), ekwiwalent za urlop, dodatkowe wynagrodzenie roczne czy nagroda jubileuszowa. W piśmiennictwie oraz orzecznictwie z zakresu prawa pracy w większości przyjmuje się, że dla potrzeb dokonywania potrąceń korzystają one z takiej samej ochrony jak wynagrodzenie za pracę w sensie ścisłym (patrz wyroki Sądu Najwyższego z dnia 17 lutego 2004 r., sygn. akt I PK 217/03, i z dnia 29 stycznia 2007 r., sygn. akt II PK 181/06). Przepisy Kodeksu pracy nie regulują jednak zasad dokonywania potrąceń, gdy w danym miesiącu występują dwie wypłaty, np. wynagrodzenia zasadniczego do 10. dnia danego miesiąca (za miesiąc poprzedni) oraz odprawy emerytalnej na koniec miesiąca.

W powyższej kwestii wypowiedział się Główny Inspektorat Pracy w piśmie z dnia 19 listopada 2012 r., znak: GNP-364/306-072-43-1/12 i Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej. Zarówno GIP, jak i resort pracy, uważają, że świadczenia w zakresie tego samego miesiąca kalendarzowego należy sumować i od tej wielkości dokonać potrącenia, stosując jedną kwotę wolną od potrąceń. Przy czym, gdy wypłata ma miejsce w dwóch terminach, to o ile jest to możliwe, potrącenia należy dokonać już przy pierwszej z nich. Natomiast w drugim terminie płatności należy dokonać ostatecznego rozliczenia potrąceń.

Potrącenie ze świadczeń socjalnych

Wynagrodzenie za pracę oraz inne świadczenia takie jak jubileuszówka, trzynasta pensja czy odprawa emerytalno-rentowa, wykazują bezpośredni lub pośredni związek z wykonywaniem pracy. Świadczenia socjalne takiego związku jednak nie wykazują. Wykluczenie tych świadczeń z wynagrodzenia za pracę uniemożliwia stosowanie do nich zasad dokonywania potrąceń wynikających z Kodeksu pracy, w tym górnej granicy potrąceń i kwoty wolnej. Nie oznacza to jednak, że takie świadczenia w ogóle nie podlegają egzekucji.

Na możliwość realizacji potrąceń ze świadczeń socjalnych decydujący wpływ ma zakres zajęcia dokonanego przez organ egzekucyjny. Jeżeli zajęcie obejmuje swoim zakresem nie tylko wynagrodzenie za pracę, ale również inne wierzytelności, dokonanie potrącenia (do pełnej kwoty) będzie możliwe. W przeciwnym razie, nie.

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 26.06.1974 r. – Kodeks pracy (Dz. U. z 2020 r. poz. 1320 ze zm.)

autor: Agata Barczewska
Gazeta Podatkowa nr 34 (1909) z dnia 2022-04-28

GOFIN poleca praktyczny serwis internetowy www.Zasilki.pl