Czas obowiązywania tzw. pierwszej ustawy antykryzysowej ostatecznie zakończył się 21 listopada 2013 r. Razem z tą ustawą straciły moc przepisy przewidujące limit zatrudniania na podstawie umowy na czas określony. Przepisy te były źródłem wielu wątpliwości i kontrowersji w sytuacji przekroczenia wspomnianego limitu. Dylematy związane z zawieraniem tzw. umów antykryzysowych przetrwały nawet samą ustawę, stanowiąc materiał do analizy ze strony Sądu Najwyższego.

Wiele umów ograniczonych limitem

Ustawa o łagodzeniu skutków kryzysu ekonomicznego dla pracowników i przedsiębiorców, tzw. pierwsza ustawa antykryzysowa, wprowadziła nowe zasady zatrudniania pracowników na podstawie umów o pracę na czas określony. Przewidywały one uchylenie art. 251 K.p., na mocy którego w określonych warunkach następowało przekształcenie trzeciej umowy na czas określony w umowę bezterminową. W zamian za to wprowadzały ograniczenie czasu zatrudniania na podstawie umowy lub umów na czas określony maksymalnie do 24 miesięcy.

Powyższe zmiany miały charakter czasowy, tj. obowiązywały tylko w okresie od 22 sierpnia 2009 r. do 31 grudnia 2011 r. Jednak z uwagi na to, że nowe przepisy odnosiły się również do umów terminowych trwających w dniu wejścia w życie ustawy (tj. 22 sierpnia 2009 r.), wielokrotnie skutkowały przekroczeniem dwuletniego limitu. Dotyczyło to m.in. umów, które zostały zawarte przed 22 sierpnia 2009 r. na czas dłuższy niż 2 lata. Ustawa antykryzysowa nie rozstrzygała co dzieje się z takimi umowami, w szczególności, czy w razie przekroczenia limitu ulegały one przekształceniu w umowę na czas nieokreślony. Nie zostały też określone sankcje dla pracodawcy, który zatrudniał pracownika na podstawie umowy na czas określony naruszającej limit.

Ten stan niepewności prawnej powodował powstanie wielu różnych, często sprzecznych interpretacji i stanowisk, a spory w tym temacie były przedmiotem rozważań Sądu Najwyższego. Sądowej analizie poddano zarówno te umowy, które zostały zawarte przed wejściem w życie pierwszej ustawy antykryzysowej (na okres dłuższy niż 2 lata), jak i umowy, które zostały podpisane w trakcie obowiązywania tej ustawy, z naruszeniem przewidzianego w niej limitu.

Stały kontrakt czasami możliwy

Wielu pracowników świadczących pracę na podstawie umowy lub umów na czas określony naruszających dwuletni limit miało nadzieję na uznanie, iż łącząca ich z pracodawcą umowa ma charakter bezterminowy. Miało to być konsekwencją naruszenia obowiązującego pracodawcę czasowego ograniczenia zatrudniania na czas określony. Pierwsze orzeczenie sądowe zapadłe w tego rodzaju sprawie nie było jednak korzystne dla pracowników. Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 9 sierpnia 2012 r., sygn. akt III PZP 5/12, uznał, że: „Umowa o pracę na czas określony zawarta przed dniem 22 sierpnia 2009 r. rozwiązuje się w przewidzianym w niej terminie, choćby trwała ponad 24 miesiące po dniu 21 sierpnia 2009 r. (…)”. Z kolei w wyroku z dnia 4 marca 2013 r., sygn. akt I PK 242/12, SN stwierdził, iż: „Jeśli umowa terminowa została zawarta bezpośrednio przed wejściem w życie ustawy antykryzysowej na okres dłuższy niż 24 miesiące, nie przekształca się w stały kontrakt”.

Te orzeczenia wydawały się przekreślać nadzieje pracowników na przekształcenie umów naruszających limit w zatrudnienie bezterminowe. Jednak w wyroku z dnia 4 października 2013 r., sygn. akt I PK 67/13, Sąd Najwyższy przyjął, że umowa na czas określony zawarta w trakcie obowiązywania ustawy antykryzysowej, która przekroczyła (sama lub łącznie z inną umową na czas określony trwającą w dniu wejścia w życie ustawy) dwuletni limit, przekształca się w umowę na czas nieokreślony. Pozornie ostatni z przywołanych wyroków pozostaje w sprzeczności z wcześniejszymi orzeczeniami zapadłymi w sprawach umów antykryzysowych. Jednak w rzeczywistości wyroki te nie są w stosunku do siebie rozbieżne. Podstawą ich wydania były bowiem odmienne stany faktyczne, które przesądziły o rozstrzygnięciu.

Co najmniej 3-miesięczna przerwa między umowami na czas określony powodowała ponowne odliczanie dwuletniego limitu.

Ważna świadomość pracodawcy

Z art. 13 ust. 1 pierwszej ustawy antykryzysowej wynika niedopuszczalność zatrudniania pracownika na podstawie kolejnych umów o pracę na czas określony przez okres dłuższy niż 24 miesiące. Mimo to w dwóch przywołanych wyrokach stwierdzono, że umowy na czas określony zawarte przed wejściem w życie ustawy antykryzysowej i kończące się w jej trakcie nie przekształcają się w stały kontrakt, nawet jeżeli trwały dłużej niż 24 miesiące. Tak niekorzystna dla pracowników interpretacja wynika jednak z kluczowego dla rozstrzygnięcia sprawy faktu zawarcia umowy przed wejściem w życie omawianej ustawy. W takiej sytuacji pracodawcy, którzy podpisali czasowe kontrakty na czas dłuższy niż 2 lata, nie mogli przewidzieć, że z uwagi na późniejsze wejście w życie przepisów antykryzysowych umowy naruszą regulacje ustawowe. Ustawa antykryzysowa postawiła ich niejako przed faktem dokonanym, zaskakując zmianą zasad zatrudniania terminowego. Dlatego nie powinni oni ponosić konsekwencji tej sytuacji w postaci przekształcenia umów naruszających limit.

W przeciwieństwie do nich pracodawcy, którzy zawarli umowę na czas określony w czasie obowiązywania pierwszej ustawy antykryzysowej, mieli już możliwość zapoznania się z jej wymogami. Nawet zawiłość czy niejasność poszczególnych przepisów ustawy nie stanowiła usprawiedliwienia dla naruszenia określonego w niej limitu zatrudniania terminowego. Zgodnie z przeważającymi interpretacjami liczony był on od dnia wejścia w życie ustawy (tj. 22 sierpnia 2009 r.), o ile w tym dniu strony wiązała umowa na czas określony. Dlatego naruszenie limitu w takich okolicznościach mogło, zdaniem Sądu, powodować przekształcenie umowy na czas określony w kontrakt bezterminowy.

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 26.06.1974 r. – Kodeks pracy (Dz. U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 ze zm.)

Ustawa z dnia 1.07.2009 r. o łagodzeniu skutków kryzysu ekonomicznego dla pracowników i przedsiębiorców (Dz. U. nr 125, poz. 1035 ze zm.)

autor: Agata Barczewska

Gazeta Podatkowa nr 6 (1047) z dnia 2014-01-20

Jak sprzedawać i kupować przez internet? Wszystko na ten temat w poradniku na GOFIN.pl