Mienie służbowe pracodawcy może być użytkowane przez pracowników na zasadach ogólnej odpowiedzialności materialnej lub za mienie powierzone. Ten drugi rodzaj odpowiedzialności jest zdecydowanie korzystniejszy dla pracodawcy. Jest to bowiem odpowiedzialność materialna o surowszym dla pracownika rygorze, w ramach której można dochodzić zwrotu całej szkody.
Przesłanki odpowiedzialności
Kodeks pracy wyodrębnia tzw. ogólną odpowiedzialność materialną pracownika i odpowiedzialność za mienie powierzone z obowiązkiem zwrotu lub do wyliczenia się. Przesłanką powstania tego drugiego rodzaju odpowiedzialności materialnej jest wystąpienie szkody w mieniu oraz powierzenie go pracownikowi przez pracodawcę z obowiązkiem zwrotu lub do wyliczenia się. Zgodnie z art. 124 K.p. pracownikowi można powierzyć:
- pieniądze, papiery wartościowe lub kosztowności,
- narzędzia i instrumenty lub podobne przedmioty, a także środki ochrony indywidualnej oraz odzież i obuwie robocze.
Powierzenie mienia z obowiązkiem zwrotu lub do wyliczenia się może nastąpić zarówno w odniesieniu do pracownika zatrudnionego na stanowisku związanym z odpowiedzialnością materialną, jak i do każdego innego pracownika, któremu powierzono mienie pracodawcy z obowiązkiem zwrotu lub do wyliczenia się.
Podstawową przesłanką zaistnienia odpowiedzialności materialnej pracownika za mienie powierzone jest prawidłowe przekazanie mu mienia przez pracodawcę. Może to nastąpić na podstawie inwentaryzacji zdawczo-odbiorczej, poprzez odbiór przez pracownika rzeczy za pokwitowaniem, spis z natury czy powierzenie mienia pracownikowi za potwierdzeniem przyjęcia dostawy towaru.
Formalnym i często stosowanym przejawem obciążenia pracownika taką odpowiedzialnością jest również zawarcie umowy o odpowiedzialności materialnej. Trzeba jednak pokreślić, że zawarcie tej umowy nie jest bezwzględnie wymagane. Przy odpowiedzialności za mienie powierzone wystarczające do obciążenia nią pracownika jest powierzenie pracownikowi mienia z obowiązkiem zwrotu albo do wyliczenia się oraz powstanie szkody w tym mieniu.
Pracownik odpowiada materialnie za powierzone mu mienie do pełnej wysokości szkody, wliczając w to utracone pożytki z rzeczy.
Współudział pracodawcy
Odpowiedzialność materialna pracownika za szkodę w mieniu powierzonym nie wymaga udowodnienia przez pracodawcę zawinionego działania pracownika. Oparta jest ona na zasadzie domniemania winy osoby odpowiedzialnej – to pracownik musi udowodnić, że szkoda powstała z przyczyn od niego niezależnych. Okolicznością, która może zwolnić pracownika od ponoszenia odpowiedzialności za powstałą szkodę, może być m.in. niezapewnienie przez pracodawcę warunków umożliwiających zabezpieczenie powierzonego mienia. Ten udział pracodawcy w powstaniu szkody w mieniu powierzonym może przejawiać się np. brakiem należytej kontroli i nadzoru nad mieniem czy niewłaściwej organizacji procesu pracy w zakresie gospodarowania mieniem powierzonym pracownikowi. Do przesłanek zwalniających pracownika z odpowiedzialności za szkodę należy też wyrządzenie jej w następstwie działań podjętych w stanie wyższej konieczności. Wpływ na zakres odpowiedzialności lub jej zniesienie ma również kradzież mienia.
Kradzież dokonana przez osoby trzecie na ogół jest okolicznością całkowicie niezależną od pracownika. Nie oznacza to jednak całkowitego braku tej odpowiedzialności w każdym przypadku kradzieży mienia. Do skutecznego zwolnienia pracownika z odpowiedzialności materialnej za szkodę w mieniu pracodawcy powstałą w wyniku kradzieży potrzebne jest ustalenie, że pracownik w sposób prawidłowy wykonywał obowiązki związane z pieczą nad powierzonym mu mieniem (patrz ramka).
Bez weksla in blanco
W praktyce zdarza się podpisywanie przez pracowników odpowiedzialnych materialnie weksli in blanco – jako sposobu zabezpieczenia ewentualnych roszczeń pracodawcy z tytułu szkody w mieniu powierzonym. Niekiedy jest to nieformalny warunek podjęcia lub kontynuowania zatrudnienia. Prawo pracy nie wypowiada się na temat dopuszczalności takich weksli w stosunkach pracy, jednak kwestia ta była przedmiotem orzecznictwa Sądu Najwyższego. Poglądy na tę sprawę z biegiem lat ulegały zmianie, aż do ukształtowania się aktualnego poglądu o niedopuszczalności stosowania weksli in blanco w stosunkach pracy, w tym dla zabezpieczenia roszczeń o zwrot szkody w mieniu (wyrok SN z dnia 26 stycznia 2011 r., sygn. akt II PK 159/10).
|
Przesłanki uchylenia odpowiedzialności materialnej za mienie powierzone w orzecznictwie sądowym „Pracownik odpowiada za mienie powierzone tylko wtedy, gdy ma nad tym mieniem pieczę i bezpośredni nadzór”. Wyrok SN z dnia 3 grudnia 2013 r., sygn. akt I PK 140/13 „Ujawnienie niedoboru kasowego w sytuacji, gdy pracodawca zapewnił warunki zabezpieczenia powierzonych pieniędzy, łączy się z domniemaniem zawinionego wyrządzenia szkody przez pracownika materialnie odpowiedzialnego (art. 124 § 1 pkt 1 K.p.)”. Wyrok SN z dnia 27 maja 1999 r., sygn. akt I PKN 73/99 „Pracownik materialnie odpowiedzialny nie może powoływać się na przyczynienie się strony powodowej do powstania szkody przez brak nadzoru i kontroli, jeżeli znając swoje obowiązki świadomie je zaniedbuje, a przez fałszowanie dokumentacji zaciemnia rzeczywisty obraz rzeczy i ukrywa niedobór. Brak nadzoru i kontroli ze strony zakładu pracy może być poczytany za przyczynienie się do powstania lub zwiększenia szkody, gdy pracownik z powodu braku doświadczenia lub innych obiektywnych okoliczności nie może sobie poradzić w pracy, a kontrola i nadzór mogłyby mu pomóc w wywiązywaniu się z przyjętych obowiązków”. Wyrok SA w Krakowie z dnia 27 czerwca 2013 r., sygn. akt III APa 7/13 „Pracownik ponosi odpowiedzialność za szkodę w mieniu powierzonym wskutek kradzieży przez nieznanych sprawców w zakresie, w jakim można mu zarzucić niewykonanie lub nienależyte wykonanie obowiązku pieczy nad tym mieniem”. Wyrok SN z dnia 24 czerwca 2009 r., sygn. akt II PK 286/08 |
Podstawa prawna
Ustawa z dnia 26.06.1974 r. – Kodeks pracy (Dz. U. z 2022 r. poz. 1510)
autor: Agata Barczewska
Gazeta Podatkowa nr 61 (1936) z dnia 2022-08-01
Składki na FP, FS i FG¦P za pracowników oraz zleceniobiorców. Wszystko na ten temat w poradniku na GOFIN.pl
