W sytuacji gdy dwaj podatnicy są jednocześnie względem siebie dłużnikami i wierzycielami, mogą dokonać kompensaty swoich wierzytelności. Nie stosują wówczas mechanizmu podzielonej płatności w zakresie, w jakim kwoty należności są potrącane.

Kiedy MPP?

Podatnicy, którzy otrzymali fakturę z wykazaną kwotą podatku, przy dokonywaniu płatności kwoty należności wynikającej z tej faktury, mogą zastosować MPP. Jednak w niektórych przypadkach zastosowanie MPP jest obowiązkowe. Obowiązek wystąpi, gdy podatnik będzie dokonywał płatności za nabyte towary lub usługi wymienione w załączniku nr 15 do ustawy o VAT udokumentowane fakturą, w której kwota należności ogółem przekracza 15.000 zł.

Przy czym w takim przypadku sprzedawca jest zobowiązany na fakturze dokumentującej tę dostawę umieścić oznaczenie „mechanizm podzielonej płatności” (art. 106e ust. 1 pkt 18a ustawy o VAT).

Kompensata należności

Przepisy dotyczące MPP w sposób szczególny odnoszą się do stosowania w rozliczeniach między podatnikami kompensat wzajemnych należności. Jak wskazano bowiem w art. 108a ust. 1d ustawy o VAT, w przypadku dokonania potrącenia, o którym mowa w art. 498 Kodeksu cywilnego (Dz. U. z 2019 r. poz. 1145 ze zm.), przepisów dotyczących zapłaty z zastosowaniem mechanizmu podzielonej płatności nie stosuje się w zakresie, w jakim kwoty należności są potrącane.

Tak więc w sytuacji gdy cała należność z faktury, w której kwota należności przekracza 15.000 zł, obejmującej towary lub usługi wymienione w załączniku nr 15 do ustawy o VAT, jest uregulowana w drodze kompensaty, to nie wystąpi obowiązek stosowania MPP. Jeżeli jednak po wzajemnym potrąceniu pozostanie jeszcze kwota do zapłaty, to różnicę tę należy uregulować w mechanizmie podzielonej płatności.

Jak wynika z art. 498 K.c., gdy dwie osoby są jednocześnie względem siebie dłużnikami i wierzycielami, każda z nich może potrącić swoją wierzytelność z wierzytelności drugiej strony, jeżeli przedmiotem obu wierzytelności są pieniądze lub rzeczy tej samej jakości, oznaczone tylko co do gatunku, a obie wierzytelności są wymagalne i mogą być dochodzone przed sądem lub przed innym organem państwowym. Wskutek potrącenia obie wierzytelności umarzają się nawzajem do wysokości wierzytelności niższej. Kompensata ta jest dokonywana jednostronnie poprzez oświadczenie o potrąceniu składane drugiej stronie, a zatem nie wymaga dla swej skuteczności zgody drugiej strony.

Wymagalność wierzytelności

Należy wskazać, że art. 498 K.c. dopuszcza stosowanie kompensaty, ale tylko w stosunku do wierzytelności wymagalnych. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 18 stycznia 2008 r., sygn. akt V CSK 367/07, uznał, że przez wymagalność należy rozumieć stan, w którym wierzyciel ma prawną możliwość żądania zaspokojenia przysługującej mu wierzytelności. W obrocie gospodarczym wymagalność należy łączyć z upływem terminu płatności określonego np. na fakturze.

Ustawodawca w art. 108a ust. 1d ustawy o VAT dopuszcza wyłączenie mechanizmu podzielonej płatności przy kompensacie, ale tylko tej, o której mowa w art. 498 Kodeksu cywilnego. Jak wskazano wcześniej, w przepisie tym jest mowa o jednej z form kompensaty – potrąceniu jednostronnym.

Oprócz tej kompensaty możliwa jest także inna – kompensata umowna (nieuregulowana wprost w Kodeksie cywilnym). W tym przypadku strony umawiają się, na jaki dzień dokonywane jest potrącenie i tutaj mogą być wygaszane wierzytelności niewymagalne. Kompensata ta jest dopuszczalna na podstawie swobody umów określonej w art. 353¹ K.c. Przepis ten określa granice swobody umów, wskazując, że strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego. Kompensata umowna jest więc umową zawartą pomiędzy stronami, której treść określa należności podlegające potrąceniu oraz moment dokonania kompensaty. Zatem w tym przypadku konieczne jest uzyskanie zgody drugiej strony na dokonanie kompensaty umownej.

W razie potrącenia jednostronnego wierzytelności obu stron umarzają się wzajemnie do wysokości niższej z nich. Natomiast w ramach kompensaty umownej strony mogą ustalić, jakie wierzytelności mają zostać potrącone.

Czytając literalnie zapis art. 108a ust. 1d ustawy o VAT, dochodzi się do wniosku, że dokonanie kompensaty innej niż ta, o której mowa w art. 498 K.c., nie będzie podatnika zwalniało z obowiązku stosowania mechanizmu podzielonej płatności. Jednak, czy o to ustawodawcy chodziło? Moim zdaniem, dokonanie kompensaty umownej powinno być dla celów VAT traktowane na tych samych zasadach co kompensata „kodeksowa”. Tym bardziej, że w uzasadnieniu do projektu nowelizacji ustawy o VAT, która wprowadziła przepisy dotyczące obowiązkowego MPP, wyjaśniano, że przepisy nie będą zmuszały do dokonywania płatności przelewami za towary lub usługi wymienione w załączniku nr 15 do ustawy o VAT, jeżeli cała należność z faktury, obejmującej te towary lub usługi, zostanie uregulowana w drodze kompensaty.

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 11.03.2004 r. o VAT (Dz. U. z 2020 r. poz. 106)

autor: Aleksandra Węgielska
Gazeta Podatkowa nr 12 (1678) z dnia 2020-02-10

Prawa i obowiązki kontrolowanego przedsiębiorcy. Wszystko na ten temat w poradniku na GOFIN.pl