Dyżur można określić jako czas, w którym pracownik, mimo zakończenia swojej dniówki roboczej, pozostaje w dyspozycji pracodawcy, oczekując na ewentualne polecenie podjęcia pracy. Dyżury generalnie nie są zaliczane do czasu pracy, od tej zasady istnieją jednak wyjątki. Dotyczą one przypadku podjęcia pracy na dyżurze lub odbywania go na zasadach wynikających z przepisów odrębnych.

Dyżury domowe i w zakładzie pracy

Dyżury pracownicze można podzielić na pełnione w zakładzie pracy i w miejscu zamieszkania pracownika, tzw. domowe (art. 151⁵ K.p.). W przypadku dyżuru pełnionego w domu pracownikowi zasadniczo nie przysługuje żadna rekompensata za jego odbycie, chyba że pracodawca ustali korzystniejsze zasady w tym zakresie. Natomiast za dyżur pełniony w zakładzie pracy lub w innym, niebędącym domem pracownika miejscu, przysługuje:

• czas wolny w wymiarze odpowiadającym długości dyżuru, a w razie niemożności udzielenia czasu wolnego,
• wynagrodzenie wynikające z osobistego zaszeregowania pracownika określonego stawką godzinową lub miesięczną, a jeśli takiego składnika nie wyodrębniono – 60% wynagrodzenia.

Niektóre grupy pracowników są wyłączone z prawa do powyższej rekompensaty. Dyżury bez żadnej gratyfikacji pełnią, bez względu na miejsce ich odbywania, pracownicy należący do tzw. kadry zarządzającej, wskazanej w art. 128 § 2 pkt 2 K.p.

Jak już wspomniano, dyżur w domu, w czasie którego nie była świadczona praca, nie jest zaliczany do czasu pracy. Jeżeli jednak w trakcie takiego dyżuru pracownik podejmie pracę, wówczas czas jej efektywnego pełnienia podlega wliczeniu do czasu pracy. Za pracę tę przysługuje w pierwszej kolejności normalne wynagrodzenie i, w zależności od sytuacji, rekompensata za nadgodziny.

Dyżur nie może naruszać odpoczynku dobowego i tygodniowego, z wyjątkiem dyżurów kadry zarządzającej, medycznych i zarządzonych w trybie specustawy w sprawie COVID-19.

Dla kierowców, medyków i z powodu COVID

Grupa zawodowych kierowców posiada swój własny, obok kodeksowego, rodzaj dyżuru, tzw. dyżur w załodze. Polega on na pozostawaniu kierowcy, jako członka załogi pojazdu, w gotowości do przejęcia jego prowadzenia (art. 9 ust. 3 ustawy o czasie pracy kierowców – Dz. U. z 2019 r. poz. 1412 ze zm.). Czas oczekiwania na zmianę traktowany jest jako dyżur niezaliczany do czasu pracy kierowcy (art. 7 ustawy o czasie pracy kierowców), chyba że w jego trakcie wykonywał on pracę. Dyżur w pojeździe pozostaje jednak okresem płatnym, kierowcy przysługuje bowiem za niego wynagrodzenie w wysokości określonej w przepisach zakładowych, jednak nie mniej niż 50% wynagrodzenia wynikającego z osobistego zaszeregowania pracownika. Czas dyżuru nie może być wliczany do przysługującego kierowcy nieprzerwanego odpoczynku dobowego.

Pracownicy medyczni, w tym lekarze, to kolejna grupa zawodowa, dla której dyżury są stałym elementem grafiku pracy. Zgodnie z art. 95 ust. 1 ustawy o działalności leczniczej (Dz. U. z 2021 r. poz. 711), do pełnienia dyżuru medycznego może być zobowiązany pracownik podmiotu leczniczego, który posiada wyższe wykształcenie i wykonuje zawód medyczny. Dyżur medyczny podlega w całości wliczeniu do czasu pracy, przy czym może on być planowany w zakresie przekraczającym normy czasu pracy obowiązujące pracowników medycznych.

Za czas dyżuru pracownicy medyczni nabywają prawo do wynagrodzenia jak za nadgodziny. Jeśli lekarz bądź inny pracownik medyczny nie wypracował pełnego wymiaru czasu pracy, pełniąc jednocześnie dyżury medyczne, godziny dyżuru uzupełniają niedopracowany wymiar czasu pracy (por. uchwała Sądu Najwyższego w składzie 7 sędziów z dnia 6 listopada 2014 r., sygn. akt I PZP 2/14).

W okresie epidemii COVID-19 do dotychczasowych regulacji dotyczących dyżurów dołączyły przepisy ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19… (Dz. U. z 2020 r. poz. 1842 ze zm.), zwanej specustawą w sprawie COVID-19. W art. 15x przewiduje ona specjalne uprawnienia dla pracodawców prowadzących działalność w sferze należącej do infrastruktury krytycznej. W przypadku ogłoszenia stanu zagrożenia epidemicznego albo epidemii mogą oni zobowiązać pracownika do odbywania dyżuru w zakładzie pracy lub w innym miejscu wyznaczonym przez pracodawcę. Czas dyżuru zarządzonego w trybie art. 15x specustawy w sprawie COVID-19 może naruszać odpoczynek dobowy lub tygodniowy pracownika.

Nie wszyscy mogą pracować na dyżurze

Przy rozliczaniu dyżurów pracowniczych przewidzianych w Kodeksie pracy zaliczeniu do czasu pracy podlega jedynie czas efektywnie świadczonej pracy w trakcie dyżuru. Jeżeli spowoduje ona przekroczenie normy dobowej lub przedłużonego wymiaru dobowego (co na ogół ma miejsce), rozlicza się tę pracę jako nadgodziny. Nie każdy jednak ma możliwość wykonywania pracy nadliczbowej na dyżurze (patrz ramka). Pracownicy, których obejmuje zakaz pracy w nadgodzinach, nie mogą – chyba że przepis dopuszcza wyrażenie przez nich zgody – podjąć na dyżurze takiej pracy, która kwalifikowałaby się jako nadliczbowa. W praktyce mogą więc pracować na dyżurze tylko wtedy, gdy nie wypracowali w danej dobie pracowniczej pełnej dniówki.

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 26.06.1974 r. – Kodeks pracy (Dz. U. z 2020 r. poz. 1320)

autor: Agata Barczewska
Gazeta Podatkowa nr 47 (1818) z dnia 2021-06-14

Zakończenie stosunku pracy – wybrane aspekty. Wszystko na ten temat w poradniku na GOFIN.pl