Zapłata za transakcję na konto nieznajdujące się w Wykazie podatników VAT wiąże się z ryzykiem odpowiedzialności solidarnej za zaległości wystawcy faktury w VAT. Taka jest obecnie generalna zasada. Wprowadzono jednak od niej kilka wyjątków. Odpowiedzialność nie powstaje w przypadku dokonania zapłaty z wykorzystaniem mechanizmu podzielonej płatności, przelania środków na rachunek cesyjny banku czy złożenia zawiadomienia ZAW-NR. Nowe przepisy obowiązują od 1 lipca 2020 r.

Generalna zasada

Zasady odpowiedzialności przedsiębiorcy za VAT nieodprowadzony przez dostawcę towaru lub usługodawcę weszły w życie 1 stycznia 2020 r. Po pół roku obowiązywania zostały zmodyfikowane.

Dotychczas podatnik VAT, na rzecz którego dokonano dostawy towarów lub świadczenia usług, musiał liczyć się z odpowiedzialnością za zaległości podatkowe dostawcy lub usługodawcy zarejestrowanego jako podatnik VAT czynny w części VAT proporcjonalnie przypadającej na tę dostawę lub to świadczenie usług, jeżeli zapłata należności potwierdzonej fakturą została dokonana przelewem na rachunek inny niż zawarty w Wykazie podatników VAT, a jednorazowa wartość transakcji przekraczała 15.000 zł. Sposobem na uwolnienie się od tej odpowiedzialności było zastosowanie split payment lub złożenie zawiadomienia ZAW-NR. Do tych regulacji zgłaszano wiele zastrzeżeń. Kontrowersje powstawały w przypadku wpłat na rachunki wirtualne, rozliczeń z kontrahentami zagranicznymi czy wykonywania przelewów na konta cesyjne banków.

Wiele kwestii zostało wyjaśnionych przez Ministra Finansów w Objaśnieniach podatkowych z 20 grudnia 2019 r. Nowelizacja budzących wątpliwości przepisów to pokłosie tych objaśnień. Obecnie obowiązuje generalna zasada odpowiedzialności solidarnej podatnika za VAT nieodprowadzony przez kontrahenta z tytułu łączącej ich transakcji – z kilkoma wyjątkami. Stanowi tak art. 117ba § 1 Ordynacji podatkowej. Tak samo jest w przypadku podatnika VAT, który na podstawie umowy zawartej z dostawcą towarów lub usługodawcą zarejestrowanym jako podatnik VAT czynny albo z nabywcą towarów lub usługobiorcą jest zobowiązany do pobrania należności od nabywcy lub usługobiorcy za dostawę towarów lub świadczenie usług, potwierdzone fakturą, i przekazania jej w całości albo części dostawcy lub usługodawcy. Odpowiada on solidarnie z dostawcą towarów lub usługodawcą za jego zaległości podatkowe w części VAT proporcjonalnie przypadającej na tę należność, jeżeli dokona jej zapłaty przelewem na rachunek niefigurujący w Wykazie podatników VAT.

Kilka wyjątków

Generalna zasada odpowiedzialności solidarnej podatnika w VAT jest w kilku przypadkach wyłączona.

Ryzyka tej odpowiedzialności nie ponosi się w przypadku transakcji niespełniających kryteriów określonych w art. 19 Prawa przedsiębiorców. Przepis ten nakazuje dokonanie zapłaty za pośrednictwem rachunku płatniczego, gdy transakcja jest zawierana między przedsiębiorcami, a jej jednorazowa wartość przekracza 15.000 zł (lub równowartość tej kwoty).

Omawiana odpowiedzialność solidarna nie występuje ponadto w przypadku transakcji, w odniesieniu do których zapłata została dokonana z zastosowaniem mechanizmu podzielonej płatności (tzw. split payment). Polega to na tym, że część ceny odpowiadająca wartości sprzedaży netto jest płacona przez nabywcę na rachunek dostawcy (bądź też podlega rozliczeniu w inny sposób), a kwota VAT od danej transakcji wpływa na rachunek VAT.

Ryzykiem nie są obarczone również transakcje z podmiotami zagranicznymi. Regulując należność wynikającą z faktury dokumentującej czynności z tytułu wewnątrzwspólnotowego nabycia towarów, importu towarów lub usług, dostawy towarów rozliczanej przez nabywcę, nie trzeba sprawdzać rachunku w Wykazie podatników VAT. Nie ma przy tym znaczenia, czy podmiot zagraniczny ma konto w polskim banku ze względu na fakt zarejestrowania dla innych celów lub transakcji.

Omawiana odpowiedzialność solidarna w VAT nie wiąże się z wpłatami na rachunki banku lub SKOK. Podatnik nie musi się jej obawiać, wykonując przelew na: konto cesyjne banku lub kasy (służące do dokonywania rozliczeń z tytułu nabywanych przez nie wierzytelności), konto wykorzystywane przez nie do działalności faktoringowej (do pobrania należności od nabywcy towarów lub usługobiorcy za dostawę towarów lub świadczenie usług, potwierdzone fakturą, i przekazania jej w całości albo części dostawcy towarów lub usługodawcy) lub na konto prowadzone przez bank lub kasę w ramach gospodarki własnej (niebędące rachunkiem rozliczeniowym). SKOK, bank lub podmiot wystawiający fakturę musi jednak poinformować podatnika o tym, że przelew następuje na jeden z wymienionych rachunków. Otrzymanie stosownego zawiadomienia pozwala na dokonanie płatności na takie konto bez negatywnych konsekwencji podatkowych. Nie zostały jednak wprowadzone przepisy karne za nieprzekazanie podatnikowi informacji o charakterze rachunku. Banki i SKOK-i to instytucje zaufania publicznego i podmioty podlegające kontroli Komisji Nadzoru Finansowego. Ryzyko nieprzestrzegania przez nie wymogu zawiadomienia klientów o korzystnych dla nich regulacjach uznano za znikome. Niemniej jednak, jeżeli obowiązek informacyjny nie zostanie dopełniony, a klient poniesie w związku z tym negatywne konsekwencje (brak możliwości zaliczenia wydatku do kosztów uzyskania przychodu w PIT albo CIT lub odpowiedzialność solidarną w VAT), może domagać się naprawienia wyrządzonej szkody.

Zawiadomienie ZAW-NR

Sposobem na uniknięcie odpowiedzialności solidarnej w podatku VAT oraz negatywnych skutków w PIT lub CIT jest złożenie zawiadomienia ZAW-NR.

Druk ZAW-NR dostępny jest w serwisie www.druki.gofin.pl, w dziale Podatek VAT.

ZAW-NR to zawiadomienie o dokonaniu zapłaty za transakcję na rachunek niewidniejący w dniu zlecenia przelewu w Wykazie podatników VAT. Wskazuje się w nim dane wystawcy faktury, numer rachunku, na który dokonano zapłaty należności, a także wysokość przelanej należności i dzień zlecenia przelewu. Zawiadomienie składa się obecnie do naczelnika urzędu skarbowego właściwego dla podatnika dokonującego zapłaty. Wcześniej trzeba było je przekazać do naczelnika urzędu skarbowego właściwego dla wystawcy faktury. Wydłużył się ponadto termin złożenia ZAW-NR. Dotychczas było na to 3 dni, a obecnie jest 7 dni od dnia zlecenia przelewu. W okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii ogłoszonego z powodu COVID-19 termin ten wynosi jednak 14 dni od dnia zlecenia przelewu.

ZAW-NR można przekazać w formie papierowej lub elektronicznej. E-zawiadomienie składa się z wykorzystaniem formularza udostępnionego na Portalu Podatkowym. Potrzebny jest do tego profil zaufany (ewentualnie tymczasowy profil zaufany). Od 4 lipca 2020 r. obowiązuje nowy, uwzględniający wprowadzone zmiany, wzór zawiadomienia ZAW-NR (ZAW-NR ₍₂₎). Wynika on z rozporządzenia Ministra Finansów (Dz. U. z 2020 r. poz. 1188). Obecnie obowiązujące przepisy wyraźnie już przewidują wymóg jednorazowego złożenia zawiadomienia – przy pierwszej zapłacie należności na dany rachunek niewidniejący w Wykazie podatników VAT. Jeżeli podatnik przeleje środki na to samo konto kontrahenta (zgłoszone już wcześniej jako niefigurujące w Wykazie), nie musi jeszcze raz składać ZAW-NR.

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 29.08.1997 r. – Ordynacja podatkowa (Dz. U. z 2019 r. poz. 900 ze zm.)

Ustawa z dnia 6.03.2018 r. – Prawo przedsiębiorców (Dz. U. z 2019 r. poz. 1292 ze zm.)

autor: Małgorzata Żujewska
Gazeta Podatkowa nr 55 (1721) z dnia 2020-07-09

GOFIN poleca praktyczny serwis internetowy www.OrdynacjaPodatkowa.pl