Wymiar grzywien grożących za przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbowe jest powiązany z wysokością obowiązującego w czasie ich popełnienia minimalnego wynagrodzenia za pracę. W 2023 r. będą dwie podwyżki tej pensji. Od 1 stycznia 2023 r. wyniesie ona 3.490 zł, a od 1 lipca 2023 r. – 3.600 zł.

Waga uchybienia

Wzrost minimalnej pensji oznacza przede wszystkim przesunięcie granicy między wykroczeniem skarbowym a przestępstwem skarbowym w przypadkach, gdy czyn zabroniony polega na uszczupleniu lub narażeniu na uszczuplenie należności publicznoprawnej.

Uszczuplenie to uszczerbek finansowy powstały w wyniku uchylenia się przez podatnika (płatnika) od uiszczenia całości lub części wymaganej należności. Narażenie na uszczuplenie polega na spowodowaniu konkretnego niebezpieczeństwa uszczerbku finansowego, tzn. że jego wystąpienie jest wysoce prawdopodobne, ale nie musi nastąpić. Przykładami takich uchybień są oszustwa podatkowe, niewpłacenie przez płatnika pobranego podatku czy wyłudzenie zwrotu VAT.

O tym, czy dany przypadek zostanie uznany za przestępstwo skarbowe czy za wykroczenie skarbowe, decyduje kwota uszczuplonej lub narażonej na uszczuplenie należności publicznoprawnej. Linię podziału wyznacza 5-krotność wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę w czasie popełnienia czynu zabronionego. Czyn, w wyniku którego kwota uszczuplonej lub narażonej na uszczuplenie należności publicznoprawnej nie przekracza tego limitu, jest wykroczeniem skarbowym. Przewinienie skutkujące wyższymi uszczupleniami stanowi przestępstwo skarbowe. Obecnie próg, na podstawie którego dokonuje się opisanego rozróżnienia, wynosi 15.050 zł. Od 1 stycznia 2023 r. będzie to 17.450 zł, a od 1 lipca 2023 r. – 18.000 zł.

Wymiar grzywien

Wysokość minimalnego wynagrodzenia (obowiązującego w czasie popełnienia czynu zabronionego) ma również wpływ na grzywny grożące za uchybienia skarbowe.

Grzywna za przestępstwo skarbowe jest wymierzana w stawkach dziennych. Sąd, orzekając ją, musi określić liczbę stawek dziennych za popełniony czyn oraz wysokość jednej stawki. Najniższa liczba stawek wynosi 10, najwyższa – 720. Nie za każde przestępstwo skarbowe grozi 720 stawek dziennych. Są takie, za które można orzec najwyżej 360 stawek dziennych (np. za nierozliczenie się w terminie ze stanu zużycia znaków akcyzy), 240 stawek dziennych (np. za nieprowadzenie wbrew obowiązkowi księgi podatkowej) czy 180 stawek dziennych (np. za niewydanie kupującemu paragonu fiskalnego). Stawka dzienna nie może być niższa od 1/30 części minimalnego wynagrodzenia ani przekraczać jej 400-krotności. Granice stawki dziennej obecnie wynoszą od 100,33 zł do 40.132 zł. Od 1 stycznia 2023 r. będą kształtować się na poziomie od 116,33 zł do 46.532 zł, a od 1 lipca 2023 r. – od 120 zł do 48.000 zł.

Większość spraw dotyczących wykroczeń skarbowych rozstrzyganych jest w postępowaniu mandatowym. Uprawnionymi do wystawiania mandatów karnych są upoważnieni pracownicy urzędów skarbowych oraz upoważnieni pracownicy i funkcjonariusze Służby Celno-Skarbowej. Tryb mandatowy stosuje się, gdy osoba sprawcy i okoliczności popełnienia wykroczenia skarbowego nie budzą wątpliwości, a nie zachodzi potrzeba wymierzenia surowszej kary niż grzywna nieprzekraczająca 5-krotnej wysokości minimalnej pensji. Sprawca musi zgodzić się na przyjęcie mandatu karnego wystawionego przez uprawnioną osobę. Jeżeli odmówi, sprawa podlega rozpoznaniu na zasadach ogólnych, co w praktyce oznacza najczęściej skierowanie jej do sądu. Sąd może orzec za wykroczenie skarbowe grzywnę w granicach od 1/10 do 20-krotnej wysokości minimalnego wynagrodzenia.

Warunkiem pociągnięcia do odpowiedzialności karnej skarbowej za zdecydowaną większość przestępstw skarbowych i wykroczeń skarbowych jest przypisanie sprawcy winy umyślnej. O winie umyślnej mówi się wtedy, gdy sprawca ma zamiar dokonania czynu zabronionego, tj. chce go popełnić albo przewiduje możliwość jego popełnienia i godzi się na to. Czyn popełniony nieumyślnie jest karany tylko wtedy, gdy taką możliwość przewiduje Kodeks karny skarbowy. Przykładem jest dopuszczenie (także nieumyślnie) do popełnienia deliktu skarbowego przeciwko obowiązkom podatkowym poprzez niedopełnienie wymogu nadzoru nad przestrzeganiem reguł obowiązujących w działalności danego przedsiębiorcy lub innej jednostki organizacyjnej (art. 84 Kodeksu karnego skarbowego). Czyn zabroniony popełniony jest nieumyślnie, jeżeli sprawca nie ma zamiaru jego popełnienia, ale popełnia go na skutek niezachowania ostrożności wymaganej w danych okolicznościach, mimo że możliwość popełnienia tego czynu przewidywał albo mógł przewidzieć.

Kara dla sprawcy

Kara za przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe powinna być wymierzona z uwzględnieniem przesłanek wskazanych w art. 12 i art. 13 Kodeksu karnego skarbowego.

Kara musi być przede wszystkim adekwatna do wagi czynu zabronionego. Powinna uwzględniać stopień społecznej szkodliwości, czyli sposób i okoliczności popełnienia deliktu, rodzaj i charakter zagrożonego lub naruszonego dobra, wagę niedopełnionego obowiązku finansowego, wysokość uszczuplonej lub narażonej na uszczuplenie należności publicznoprawnej. Istotne są ponadto motywacja sprawcy i sposób zachowania po popełnieniu czynu zabronionego. Przy wymiarze kary należy brać pod uwagę także cele zapobiegawcze i wychowawcze, które ma ona osiągnąć w stosunku do sprawcy. Wysokość grzywny powinna być ustalona z uwzględnieniem sytuacji życiowej sprawcy: stosunków rodzinnych, stanu majątkowego, dochodów, możliwości zarobkowania itp.

Sposobem na uniknięcie kary jest złożenie przez sprawcę tzw. czynnego żalu. To zawiadomienie przekazane organowi ścigania (np. naczelnikowi urzędu skarbowego) o dopuszczeniu się przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego. Trzeba wskazać w nim wszystkie istotne okoliczności popełnienia czynu zabronionego. „Czynny żal” należy wnieść ustnie do protokołu, złożyć w formie papierowej lub przesłać przez internet. Istotny jest moment jego przekazania. „Czynny żal” jest bezskuteczny, jeżeli zostanie dokonany w czasie, gdy organ ścigania miał już wyraźnie udokumentowaną wiadomość o popełnieniu przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego. Tak samo jest w przypadku zawiadomienia wniesionego po rozpoczęciu czynności służbowej, np. czynności sprawdzających, zmierzającej do ujawnienia czynu zabronionego, chyba że nie dostarczyła ona podstaw do wszczęcia w tej sprawie postępowania karnego skarbowego.

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 10.09.1999 r. – Kodeks karny skarbowy (Dz. U. z 2022 r. poz. 859 ze zm.)

autor: Małgorzata Żujewska
Gazeta Podatkowa nr 97 (1972) z dnia 2022-12-05

Jak przygotować się do kontroli UODO w zakresie powoływania IOD? Wszystko na ten temat w poradniku na GOFIN.pl