Zwolnienie od pracy w celu sprawowania opieki nad dzieckiem do lat 14 to jedno z uprawnień pracowniczych związanych z rodzicielstwem. Jest ono ściśle związane z danym rokiem kalendarzowym, pracownik musi więc mieć na uwadze graniczny termin wykorzystania tego uprawnienia. Dostępne są dwa warianty skorzystania z niego – godzinowy lub „dzienny”.

Albo w dniach albo w godzinach

Pracownikowi wychowującemu dziecko do lat 14 i zatrudnionemu w ramach stosunku pracy, przysługuje prawo do zwolnienia od pracy w wymiarze 2 dni lub 16 godzin. Zwolnienie to, czasami zwane opieką, przysługuje w odniesieniu do danego roku kalendarzowego (art. 188 K.p.). Sposób wykorzystania zwolnienia – w dniach lub w godzinach – zależy od pierwszego w danym roku wniosku o udzielenie zwolnienia. Jest on wiążący odnośnie formy wykorzystania zwolnienia przez cały rok kalendarzowy. Jeżeli więc pracownik w pierwszym wniosku wskaże, że chce wykorzystać np. 1 dzień zwolnienia na dziecko, nie będzie mógł w późniejszym okresie zawnioskować o 8 godzin wolnego. I odwrotnie – zawnioskowanie o udzielenie zwolnienia w wymiarze godzinowym wykluczy późniejsze wykorzystanie pozostałej części zwolnienia w dniach. Można w tym miejscu zasygnalizować, że w przypadku pracowników zatrudnionych w systemach czasu pracy dopuszczających wydłużenie dobowego wymiaru czasu pracy (m.in. w systemie równoważnym), wybranie wariantu godzinowego może oznaczać szybsze wykorzystanie całej puli zwolnienia. Korzystniejszy wydaje się w takiej sytuacji wariant udzielenia zwolnienia w dniach.

Generalnie wniosek o udzielenie zwolnienia jest dla pracodawcy wiążący. W razie wybrania przez pracownika godzinowego wariantu zwolnienia może się jednak pojawić wątpliwość, czy pracodawca ma możliwość wpływu na zaproponowany przez pracownika termin wykorzystania zwolnienia. Przepisy Kodeksu pracy nie odnoszą się do tej kwestii, można więc przyjąć, że obligatoryjność wniosku obejmuje też wskazany przez pracownika przedział godzin, w którym chce wykorzystać zwolnienie.

Pracownik zatrudniony na część etatu musi mieć na uwadze, że wymiar omawianego zwolnienia ustalany jest proporcjonalnie do niepełnego wymiaru czasu pracy. Niepełna godzina zwolnienia podlega zaokrągleniu w górę do pełnej godziny. Przykładowo, pracownikowi zatrudnionemu na 1/3 etatu, który zawnioskował o zwolnienie w wymiarze godzinowym, przysługuje łącznie 6 godzin zwolnienia od pracy (1/3 etatu × 16 godzin = 5,33, po zaokrągleniu 6 godz.).

Niewykorzystane wolne przepada

Jak już wspomniano, prawo do dwóch dni (16 godzin) „opieki” na dziecko do lat 14 jest uprawnieniem przysługującym w danym roku kalendarzowym. W związku z tym zwolnienie to trzeba wykorzystać w tym roku, w którym przysługuje. Niewykorzystane w naturze w danym roku kalendarzowym 2 dni lub 16 godzin zwolnienia na dziecko do lat 14 przepadają. Pracownikowi nie przysługuje z tego tytułu żadna rekompensata ani ekwiwalent za urlop, bo zwolnienie to nie jest urlopem wypoczynkowym. Niewykorzystane uprawnienie nie przechodzi też na rok następny, pracownik nie może więc liczyć na to, że w kolejnym roku odbierze „zaległe” dwa dni (16 godzin) zwolnienia. Należy nadmienić, że jeżeli oboje rodzice lub opiekunowie dziecka są zatrudnieni, z omawianego zwolnienia może skorzystać tylko jedno z nich. Ewentualnie pracownicy mogą podzielić się tym uprawnieniem.

Omawiane zwolnienie ma charakter płatny, pracownik za czas korzystania z niego zachowuje bowiem prawo do wynagrodzenia. Oblicza się je na podstawie § 5 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w sprawie sposobu ustalania wynagrodzenia w okresie niewykonywania pracy oraz wynagrodzenia stanowiącego podstawę obliczania odszkodowań, odpraw, dodatków wyrównawczych do wynagrodzenia oraz innych należności przewidzianych w Kodeksie pracy (Dz. U. z 1996 r. nr 62, poz. 289 ze zm.). Stanowi on, że przy ustalaniu wynagrodzenia za czas zwolnienia od pracy oraz za czas niewykonywania pracy, gdy przepisy przewidują zachowanie prawa do wynagrodzenia, stosuje się zasady obowiązujące przy ustalaniu wynagrodzenia za urlop. Wyjątek dotyczy składników zmiennych, które oblicza się z miesiąca, w którym przypadło zwolnienie od pracy lub okres niewykonywania pracy.

Zwolnienie dla nauczyciela

Nauczycielom, mimo objęcia ich przepisami odrębnymi (m.in. Karta Nauczyciela), również przysługuje zwolnienie na dziecko do lat 14, uregulowane w art. 188 K.p. Jednak wobec specyfiki pracy nauczycieli, wątpliwym było, czy nauczyciel może wnioskować o udzielenie zwolnienia w wymiarze godzinowym w odniesieniu do pensum, które ma do zrealizowania danego dnia, czy może na cały obowiązujący go czas pracy.

W odpowiedzi na interpelację poselską z dnia 11 kwietnia br. Ministerstwo Edukacji Narodowej, uznało, że nauczyciele mogą wnioskować o godzinowe zwolnienie na dziecko do lat 14 na cały swój czas pracy, tj. na pensum i godziny innych zajęć.

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 26.06.1974 r. – Kodeks pracy (Dz. U. z 2016 r. poz. 1666)

autor: Agata Barczewska
Gazeta Podatkowa nr 90 (1340) z dnia 2016-11-10

Świadczenia chorobowe dla pracowników. Wszystko na ten temat w poradniku na GOFIN.pl