Praca w nocy rekompensowana jest dodatkiem do wynagrodzenia, który ma charakter powszechny. Przysługuje w każdym przypadku pracy w nocy, niezależnie od tego, na jakim stanowisku była świadczona. Również metodyka ustalania wysokości dodatku jest jednolita dla wszystkich pracowników. Taka sama jest również podstawa świadczenia.
Nocna praca z pensją i dodatkiem
Prawo pracy dopuszcza pracę w nocy, ale wymaga dodatkowej gratyfikacji za wykonywanie obowiązków służbowych w tak niedogodnej porze. Oczywiście za taką pracę przysługuje normalne wynagrodzenie, według stawki ustalonej dla danego pracownika. Poza tym za każdą godzinę pracy w nocy pracownikowi należy się dodatek do wynagrodzenia. Jego ustawowa wysokość to 20% stawki godzinowej wynikającej z minimalnego wynagrodzenia za pracę (art. 1518 § 1 K.p.). Przepisy wewnątrzzakładowe lub umowa o pracę mogą go ustalać na wyższym poziomie.
W związku z wykonywaniem pracy w nocy regulacje kodeksowe wyodrębniły kategorię pracowników pracujących w nocy. Zalicza się do nich tych pracowników, których rozkład czasu pracy obejmuje w każdej dobie co najmniej 3 godziny pracy w porze nocnej lub których co najmniej 1/4 czasu pracy w okresie rozliczeniowym przypada na porę nocną. Należy w tym miejscu nadmienić, że pora nocna w rozumieniu kodeksowym to 8 godzin w przedziale między godz. 2100 a 700 (art. 1517 K.p.). Wyznaczenia tych 8 godzin dokonuje pracodawca. Konsekwencją zaniedbania tego obowiązku jest konieczność wypłacenia dodatku za pracę w nocy za każdą przepracowaną godzinę przypadającą od godz. 2100 do 700.
Dodatek za pracę w porze nocnej przysługuje wszystkim pracownikom pracującym w nocy, niezależnie od tego, czy nocna praca ma charakter sporadyczny, czy stały. Każda, nawet okazjonalna godzina pracy w porze nocnej daje prawo do dodatku. Nie zmienia tego nawet fakt, że równocześnie może to być praca nadliczbowa, opłacana innym dodatkiem. Dodatek nocny w wyjątkowych przypadkach może być zastąpiony stałym ryczałtem, jednak tylko w sytuacji, gdy pracownik wykonuje pracę w porze nocnej stale poza zakładem pracy. Wysokość ryczałtu musi odpowiadać przewidywanemu wymiarowi pracy w porze nocnej.
Praca w nocy nie dla każdego
Wykonywanie pracy w porze nocnej jest generalnie dopuszczalne, niemniej ze względu na jej uciążliwość nie wszyscy pracownicy mogą ją wykonywać. Bezwzględny zakaz pracy w nocy dotyczy pracownic w ciąży oraz pracowników młodocianych. Ograniczoną dopuszczalność zatrudnienia w porze nocnej przewidziano dla pracowników sprawujących opiekę nad dzieckiem do lat 4. Takie osoby można zatrudnić w porze nocnej wyłącznie za ich zgodą. Jeżeli oboje rodzice bądź opiekunowie są zatrudnieni, z uprawnienia do niewyrażenia zgody na pracę w nocy może skorzystać tylko jedno z nich. Z kolei niepełnosprawnych można zatrudnić w porze nocnej wyłącznie wtedy, gdy zatrudnieni są przy pilnowaniu lub lekarz przeprowadzający badania profilaktyczne pracowników albo lekarz sprawujący opiekę nad niepełnosprawnym wyrazi (na wniosek pracownika) zgodę na pracę w nocy.
Pracodawca musi mieć na uwadze, że czas pracy pracującego w nocy, który wykonuje prace szczególnie niebezpieczne albo związane z dużym wysiłkiem umysłowym lub fizycznym, nie może przekraczać 8 godzin na dobę. Wykaz tych prac określa pracodawca w porozumieniu z organizacją związkową, a w razie jej braku z przedstawicielami pracowników, wybranymi w trybie przyjętym u danego pracodawcy. Wskazane ograniczenie nie dotyczy pracowników zarządzających zakładem pracy oraz przypadków prowadzenia akcji ratowniczej.
Kontrowersje wokół podstawy dodatku
Metodyka obliczania dodatku za pracę w nocy wynika z § 4b rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w sprawie sposobu ustalania wynagrodzenia w okresie niewykonywania pracy oraz wynagrodzenia stanowiącego podstawę obliczania odszkodowań… (Dz. U. z 1996 r. nr 62, poz. 289 ze zm.). Zgodnie z tym przepisem, w celu obliczenia dodatkowego wynagrodzenia za godzinę pracy w porze nocnej, obowiązujące minimalne wynagrodzenie należy podzielić przez liczbę godzin pracy przypadających do przepracowania w danym miesiącu.
Jak wynika z przytoczonej regulacji, podstawą dodatku nocnego jest minimalne wynagrodzenie za pracę. Pojawia się jednak pytanie, jak je rozumieć w przypadku pracownika podejmującego swoją pierwszą w życiu pracę zawodową. Taka osoba, o ile jest zatrudniona w ramach stosunku pracy, może otrzymywać wynagrodzenie minimalne na niższym poziomie, wynoszącym 80% pełnej pensji minimalnej. Czy oznacza to, że taka obniżona płaca minimalna jest podstawą do dodatku nocnego w pierwszym roku pracy? Odpowiedź Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej, udostępniona Wydawnictwu pismem z dnia 19 marca 2014 r. wskazuje, że również w takich przypadkach podstawą omawianego dodatku jest pełne wynagrodzenie minimalne, przysługujące po pierwszym roku pracy.
Podstawa dodatku nocnego w pierwszym roku pracy – stanowisko MPiPS.
„(…) pracownikowi wykonującemu pracę w porze nocnej przysługuje dodatek do wynagrodzenia za każdą godzinę pracy w porze nocnej w wysokości 20% stawki godzinowej wynikającej z minimalnego wynagrodzenia za pracę, ustalanego na podstawie odrębnych przepisów. Przywołany przepis odwołuje się zatem do wysokości minimalnego wynagrodzenia ustalanego w trybie art. 2 ust. 4 lub ust. 5 ustawy z dnia 10 października 2002 r. o minimalnym wynagrodzeniu za pracę (…). Zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 11 września 2013 r. (…), od dnia 1 stycznia 2014 r. obowiązuje minimalne wynagrodzenie za pracę w wysokości 1.680 zł. Wynagrodzenie to stanowi, zdaniem Departamentu Prawa Pracy MPiPS, podstawę obliczenia wysokości minimalnej gwarancji dodatku za pracę w porze nocnej”.
Podstawa prawna
Ustawa z dnia 26.06.1974 r. – Kodeks pracy (Dz. U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 ze zm.)
autor: Agata Barczewska
Gazeta Podatkowa nr 41 (1082) z dnia 2014-05-22
Ochrona pracowników ze względu na warunki pracy. Wszystko na ten temat w poradniku na GOFIN.pl
bardzo pożyteczny artykuł