Z dniem 1 stycznia 2025 r. do systemu powszechnego, rolniczego i mundurowego zostaną wprowadzone nowe reguły umożliwiające, począwszy od 1 lipca 2025 r., wypłatę w zbiegu renty rodzinnej nabytej z tytułu bycia wdową lub wdowcem z innymi świadczeniami emerytalno-rentowymi. Aby jednak otrzymać tę tzw. rentę wdowią, trzeba mieć ustalone prawo zarówno do renty rodzinnej, jak i własnego świadczenia emerytalno-rentowego.

Obecnie tylko jedno świadczenie

W świetle aktualnie obowiązujących przepisów, w przypadku gdy np. wdowa/wdowiec uprawniona(-y) do renty rodzinnej ma jednocześnie prawo do swojej emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy albo świadczenia przedemerytalnego, wypłaca się tylko jedno z tych świadczeń – wyższe lub przez nią/niego wybrane. Mowa o tym m.in. w art. 95 ustawy o emeryturach i rentach z FUS (Dz. U. z 2023 r. poz. 1251 ze zm.), zwanej ustawą emerytalną.

Dlatego nierzadko, mając wysokie własne świadczenie, po śmieci małżonka pobierającego dużo niższą emeryturę lub rentę albo świadczenie przedemerytalne, wdowa lub wdowiec w ogóle nie występują o przyznanie renty rodzinnej, która dla jednej osoby uprawnionej wynosi 85% świadczenia, które przysługiwałoby zmarłemu.

Podobnie osoby uprawnione do bardzo wysokiej renty rodzinnej po zmarłym małżonku, nie zawsze po ukończeniu powszechnego wieku emerytalnego występują o przyznanie emerytury, mając świadomość, że po przepracowaniu krótkiego okresu i to z niskim wynagrodzeniem, nie mogą liczyć na świadczenie w kwocie korzystniejszej od renty rodzinnej.

Ostatecznie bowiem w każdym z tych przypadków wypłacane jest tylko jedno, z założenia to wyższe świadczenie, a więc odpowiednio własne świadczenie lub renta rodzinna.

Zbieg ze świadczeniami wypadkowymi

Wyboru korzystniejszego świadczenia muszą także dokonywać osoby uprawnione m.in. do:

• renty rodzinnej z powszechnego systemu oraz własnej renty z tytułu niezdolności do pracy z ubezpieczenia wypadkowego albo
• renty rodzinnej wypadkowej oraz własnego świadczenia emerytalno-rentowego.

Jedynie osobie uprawnionej do renty z tytułu niezdolności do pracy z ubezpieczenia wypadkowego oraz do emerytury na podstawie odrębnych przepisów wypłaca się, zależnie od jej wyboru:

• przysługującą rentę powiększoną o połowę emerytury albo
• emeryturę powiększoną o połowę renty.

Kwestie te regulują art. 25 i art. 26 ustawy o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz. U. z 2022 r. poz. 2189), zwanej ustawą wypadkową.

Po wprowadzeniu renty wdowiej

W zakresie zbiegu uprawnień do renty rodzinnej oraz własnych świadczeń z dniem 1 stycznia 2025 r. nastąpi jednak bardzo istotna, korzystna dla świadczeniobiorców zmiana. Otóż za sprawą ustawy z dnia 26 lipca 2024 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z FUS oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 1243) do ustawy emerytalnej zostanie dodany art. 95a, a do art. 25 ustawy wypadkowej ust. 5 i ust. 6, na podstawie których będzie możliwa wypłata odpowiednio:

• przysługującej renty rodzinnej oraz 25% własnego, wskazanego przez ustawodawcę świadczenia emerytalno-rentowego lub
• przysługującego własnego świadczenie oraz 25% renty rodzinnej.

Natomiast za sprawą art. 95b dodanego do ustawy emerytalnej, osobie uprawnionej do renty rodzinnej po zmarłym małżonku oraz do zbiegu świadczeń, o którym mowa w art. 26 ustawy wypadkowej, wypłacać się będzie:

• przysługującą rentę rodzinną, 25% emerytury i 50% renty z tytułu niezdolności do pracy z ubezpieczenia wypadkowego albo
• przysługującą emeryturę, 50% renty z tytułu niezdolności do pracy z ubezpieczenia wypadkowego i 25% renty rodzinnej, albo
• przysługującą rentę z tytułu niezdolności do pracy z ubezpieczenia wypadkowego, 50% emerytury i 25% renty rodzinnej.

Należy podkreślić, iż wskaźnik 25% będzie docelowym, obowiązującym dopiero od 1 stycznia 2027 r. Ustawodawca w art. 13 ustawy zmieniającej przewidział bowiem okres przejściowy, od 1 lipca 2025 r. do 31 grudnia 2026 r., w którym wskaźnik ten będzie wynosić jedynie 15%.

Przy czym osoba uprawniona uzyska prawo do tej tzw. renty wdowiej jednie w przypadku:

• osiągnięcia powszechnego wieku emerytalnego, wynoszącego odpowiednio 60 lat w przypadku kobiet i 65 lat w przypadku mężczyzn,
• pozostawania we wspólności małżeńskiej do dnia śmierci małżonka,
• nabycia prawa do renty rodzinnej po zmarłym małżonku nie wcześniej niż 5 lat przed osiągnięciem powszechnego wieku emerytalnego.

Ponadto ustawodawca zastrzegł, iż:

• wysokość sumy świadczeń wypłacanych w zbiegu nie może przekraczać trzykrotności kwoty najniższej emerytury – w przypadku gdy suma świadczeń w zbiegu przekroczy trzykrotność kwoty najniższej emerytury, należne świadczenia będą ulegały pomniejszeniu o kwotę przekroczenia według wskazanej przez ustawodawcę kolejności, oraz
• wypłata świadczeń w zbiegu ustanie z dniem poprzedzającym dzień zawarcia nowego związku małżeńskiego przez osobę uprawnioną.

Wypłata dopiero od połowy 2025 r.

Ustalenie zbiegu świadczeń oraz ich wypłata będą następowały na wniosek osoby uprawnionej, złożony w formie papierowej lub elektronicznej. Wzór wniosku zostanie opublikowany na stronie podmiotowej ZUS.

Co istotne, mimo iż ustawa zmieniająca (tylko z nielicznymi wyjątkami) wejdzie w życie z dniem 1 stycznia 2025 r., prawo do świadczeń w zbiegu i ich wypłaty lub wyłącznie ich wypłaty, powstanie nie wcześniej niż od 1 lipca 2025 r. Tak wynika z art. 14 ustawy zmieniającej, która jednocześnie wskazuje, iż:

• osoby, które spełniają warunki do wypłaty świadczeń w zbiegu, będą mogły składać wnioski o ustalenie renty wdowiej już od 1 stycznia 2025 r.,
• na wnioski złożone do 30 czerwca 2025 r., prawo do wypłaty świadczeń w zbiegu powstanie z dniem 1 lipca 2025 r.

Do tego czasu warto, aby osoby potencjalnie uprawnione do świadczeń w zbiegu, które z różnych powodów nie wystąpiły jeszcze np. o mniej korzystną emeryturę lub rentę rodzinną po zmarłym małżonku, złożyły stosowne wnioski o te świadczenia, załączając zgromadzone dokumenty niezbędne do ustalenia prawa do tych świadczeń oraz ich wysokości (przykład). W razie konieczności będą miały jeszcze czas na zdobycie brakujących dokumentów niezbędnych do ustalenia prawa do świadczenia oraz jego wysokości.

autor: Bożena Dziuba
Gazeta Podatkowa nr 81 (2164) z dnia 2024-10-07

Kontrola w firmie – podatkowa, ZUS, Sanepid, Inspekcja Handlowa. Wszystko na ten temat w poradniku na GOFIN.pl