Przy wykonywaniu obowiązków służbowych czasami dochodzi do szkody w firmowym mieniu. Odpowiedzialność materialna za tę szkodę ciąży na pracowniku winnym zaniedbania, jednak zakres tej odpowiedzialności jest zróżnicowany. Pracodawca może domagać się pokrycia pełnej szkody z kieszeni pracownika, jeżeli ten został obciążony odpowiedzialnością materialną za mienie powierzone. Wówczas zasady zwrotu wartości szkody są zdecydowanie korzystniejsze dla zatrudniającego.
Bez szkody nie ma odpowiedzialności
Pracownicza odpowiedzialność materialna dzieli się na ogólną oraz za mienie powierzone. Ten drugi rodzaj odpowiedzialności jest znacznie mniej korzystny dla pracownika, zakłada bowiem jego pełną odpowiedzialność za szkodę, bez żadnych ograniczeń. Dla zastosowania tak surowego reżimu odpowiedzialności materialnej muszą być jednak spełnione określone warunki. Po pierwsze, konieczne jest powstanie szkody (nie można pociągnąć do odpowiedzialności za samo ryzyko jej wystąpienia). Drugim warunkiem jest prawidłowe powierzenie mienia.
Należy podkreślić, że powierzenie mienia z obowiązkiem zwrotu lub wyliczenia się może nastąpić nie tylko w odniesieniu do pracownika zatrudnionego na stanowisku związanym z odpowiedzialnością materialną. Odpowiedzialnością za mienie powierzone można obciążyć każdego pracownika, któremu powierzono mienie pracodawcy z obowiązkiem zwrotu lub wyliczenia się, nawet jeżeli nie podpisał on umowy o odpowiedzialności materialnej.
Co do przedmiotów, które można przekazać pod pieczę pracownika, to zgodnie z art. 124 K.p., mogą to być:
- pieniądze, papiery wartościowe lub kosztowności,
- narzędzia i instrumenty lub podobne przedmioty, a także środki ochrony indywidualnej oraz odzież i obuwie robocze.
Pracownik może też odpowiadać w pełnej wysokości za szkodę w mieniu innym niż wymienione powyżej, powierzonym mu z obowiązkiem zwrotu lub wyliczenia się (tzw. inne mienie, chodzi tu głównie o towary).
Jak już wspomniano, pracownik odpowiedzialny za mienie powierzone jest zobowiązany do zwrotu całej szkody. Pod tym pojęciem rozumie się nie tylko wartość realnego uszczerbku w mieniu, ale również utracone pożytki, które pracodawca mógłby uzyskać z mienia, gdyby nie wystąpiła w nim szkoda. Żeby jednak wyegzekwować z kieszeni pracownika pełną wartość szkody, najpierw trzeba mu powierzyć mienie w sposób prawidłowy.
Mienie trzeba prawidłowo przekazać
Przekazanie mienia pracownikowi odpowiedzialnemu materialnie może przybrać różne formy. Może to nastąpić na podstawie inwentaryzacji zdawczo-odbiorczej, poprzez odbiór przez pracownika rzeczy za pokwitowaniem (na polecenie pracodawcy), przez spis z natury czy powierzenie mienia pracownikowi za potwierdzeniem przyjęcia dostawy towaru. Co do ostatniej z wymienionych form, powierzenie mienia będzie miało miejsce nie tylko przy pierwszym powierzeniu mienia, ale przy każdej następnej dostawie towaru przypadającej w okresie między inwentaryzacjami. Przejawem przyjęcia odpowiedzialności za mienie powierzone może być:
- umowa o odpowiedzialności materialnej,
- powierzenie mienia potwierdzone podpisaniem przez pracownika odpowiedniej deklaracji czy stosownego oświadczenia,
- potwierdzenie przez pracownika odbioru towaru,
- faktyczne przyjęcie we władanie maszyn, urządzeń i narzędzi.
Wszystkie te formy są dopuszczalne, o ile mienie zostało przekazane prawidłowo, tj. w taki sposób, że pracownik ma realną możliwość rozliczenia się z niego. Wyliczenie i ewentualny opis przekazywanych składników mienia musi więc być dokładny.
Ciężar dowodu na pracowniku
W sprawach o naprawienie szkody przez pracownika odpowiedzialnego materialnie za mienie powierzone, ciężar dowodu spoczywa na pozwanym pracowniku. To on, a nie pracodawca, musi udowodnić wystąpienie okoliczności uchylających jego odpowiedzialność materialną. Pracodawca w takich sprawach jest zobowiązany jedynie do wykazania powstania szkody w mieniu i jej wysokości oraz tego, że pozwany pracownik był materialnie odpowiedzialny za to mienie. Ciężar dowodu rozkłada się więc zdecydowanie niekorzystnie dla pozwanego pracownika.
|
Surowsza odpowiedzialność w orzecznictwie „W świetle art. 124 § 3 k.p. nawet poważne uchybienia organizacyjne zakładu pracy, pozostające w związku przyczynowym ze szkodą wyrządzoną przez pracownika materialnie odpowiedzialnego nie uzasadniają jego całkowitej ekskulpacji (uwolnienia od winy – przypis redakcji) – jeżeli pracownik ten nienależycie wykonywał swoje obowiązki i dopuszczał się zaniedbań pozostających w związku przyczynowym z powstaniem szkody. W takiej sytuacji może wchodzić w grę jedynie częściowe uwolnienie pracownika od odpowiedzialności materialnej”. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 23 kwietnia 2014 r., sygn. akt III APa 3/14 „1. Pracownik odpowiada za mienie powierzone tylko wtedy, gdy ma nad tym mieniem pieczę i bezpośredni nadzór. 2. W przypadku podwójnego: papierowego i komputerowego rachowania operacji bankowych i wykazania niedoboru w kasie awaria komputera nie zwalnia kasjera z odpowiedzialności za gotówkę, którą powierzono mu prawidłowo, stwarzając możliwość sprawowania nad nią pieczy nawet, gdy pracodawca nie stworzył instrukcji zachowania się pracownika w takiej sytuacji”. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3 grudnia 2013 r., sygn. akt I PK 140/13 „Sformułowanie zawarte w art. 124 § 3 k.p. wskazuje jednoznacznie, iż przyjętą zasadą odpowiedzialności jest tu zasada winy domniemanej. Oznacza to, że ciężar udowodnienia istnienia lub braku winy spoczywa nie na pracodawcy, lecz na pracowniku. (…) Dopiero jeśli pracownik chce się uwolnić od powyższej odpowiedzialności, powinien udowodnić, że szkoda powstała z przyczyn od niego niezależnych”. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 21 listopada 2012 r., sygn. akt III APa 28/12 |
Podstawa prawna
Ustawa z dnia 26.06.1974 r. – Kodeks pracy (Dz. U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 ze zm.)
autor: Agata Barczewska
Gazeta Podatkowa nr 82 (1123) z dnia 2014-10-13
Rozliczanie umów cywilnych. Wszystko na ten temat w poradniku na GOFIN.pl
