Ważne zmiany dotyczące urlopów związanych z rodzicielstwem nie ominęły też urlopów wychowawczych. Począwszy od 1 października 2013 r. zaczną w tym zakresie obowiązywać regulacje modyfikujące dotychczasowe zasady korzystania z tych urlopów. Nie zabraknie też zupełnie nowych przepisów, wprowadzających nieznane dotychczas warunki udzielania urlopu wychowawczego.

Korzystanie z urlopu po korekcie

Ustawa nowelizująca Kodeks pracy (z dnia 26 lipca 2013 r.), na dzień oddania gazety do druku czekająca na publikację w Dzienniku Ustaw, w większości poprzestaje na zmianach w dotychczasowych regulacjach, a tylko niekiedy wprowadza zupełne „nowości” prawne.

Na podstawie tej ustawy pracownicy uzyskali możliwość podzielenia urlopu wychowawczego na większą niż poprzednio liczbę części, tj. na 5 zamiast na 4. Więcej czasu mogą też wspólnie spędzić ze swoim potomkiem. Zgodnie z nowelizacją rodzice albo opiekunowie dziecka mogą bowiem równocześnie przebywać na urlopie wychowawczym przez 4 miesiące (do 1 października br. przez 3 miesiące). Z tej ostatniej zmiany wynika ustawowe upoważnienie pracodawcy do żądania powrotu do pracy pracownika korzystającego w jego firmie z urlopu wychowawczego, jeżeli stwierdzi, że rodzice przekroczyli 4-miesięczny limit wspólnego przebywania na tym urlopie.

Bez zmian pozostaje wymiar urlopu wychowawczego, jaki można wykorzystać na jedno dziecko, w tym na dziecko niepełnosprawne. Przepisy nowelizujące zamiast określania go w latach, ustaliły go jednak w miesiącach (36 miesięcy). Powielono również regulację art. 186 § 1 K.p., na podstawie której omawiany urlop można wykorzystać do ukończenia przez dziecko 5. roku życia (obowiązującą w tym brzmieniu od 17 czerwca 2013 r.).

Tak jak dotychczas, jeżeli oboje rodzice lub opiekunowie dziecka są zatrudnieni, z uprawnienia do urlopu wychowawczego może skorzystać jedno z nich – z wyjątkiem maksymalnie 4 miesięcy wspólnego pobytu na tym urlopie. Nowością jest natomiast przepis, który w odniesieniu do przedawnienia roszczeń o urlop wypoczynkowy stanowi, iż bieg przedawnienia tego roszczenia nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu na czas korzystania z urlopu wychowawczego.

Jeden miesiąc nie do podziału

Nieznanym dotychczas przepisem, wprowadzonym na mocy nowelizacji, jest regulacja ustanawiająca tzw. nieprzenaszalny miesiąc urlopu wychowawczego. Jest on wyodrębniony z pełnego wymiaru tego urlopu (tj. z 36 miesięcy) i przeznaczony do wykorzystania tylko przez jednego rodzica lub opiekuna dziecka. Oznacza to, że jeżeli np. pracownica – matka dziecka wykorzystała 35 miesięcy omawianego urlopu, a ojciec dziecka nie zawnioskował o udzielenie mu ostatniego miesiąca z pełnej puli urlopu wychowawczego, to miesiąc ten „przepada”. Taka sama sytuacja wystąpi, jeżeli to ojciec wykorzysta 35 miesięcy urlopu wychowawczego, a matka dziecka nie zdecyduje się na ten ostatni, 36. miesiąc urlopu.

Korzystanie z urlopu wychowawczego nie będzie powodować proporcjonalnej redukcji urlopu wypoczynkowego.

Ustawa nowelizująca przewiduje przy tym kilka wyjątków od regulacji nieprzenaszalności urlopu, mając na względzie przypadki, w których opiekę nad dzieckiem sprawuje tylko jeden rodzic lub opiekun. Jeżeli więc:

• drugi rodzic dziecka nie żyje lub nie przysługuje mu władza rodzicielska,
• drugi rodzic dziecka został pozbawiony władzy rodzicielskiej lub została ona ograniczona bądź zawieszona,
• dziecko pozostaje pod opieką jednego opiekuna,

to pełny wymiar urlopu wychowawczego do wykorzystania wynosi 36 miesięcy, bez stosowania przepisu o nieprzenaszalności jednego miesiąca tego urlopu. Przy czym jeżeli jeden z rodziców lub opiekunów dziecka chociażby przez miesiąc przebywał na urlopie wychowawczym, to uważa się to za realizację uprawnienia do skorzystania z 1 miesiąca „swojego” urlopu.

Na styku starych i nowych przepisów

Ustawa zmieniająca regulacje dotyczące urlopu wychowawczego przewiduje przepisy przejściowe, odnoszące się do dopuszczalnej ilości części urlopu wychowawczego oraz wspólnego na nim przebywania. Zgodnie z tymi przepisami, jeżeli pracownik, do czasu wejścia w życie ustawy (tj. do 1 października br.) skorzystał już z uprawnienia do podziału urlopu wychowawczego na części, to przysługuje mu prawo do „uzupełniającego” podziału tego urlopu. Może on podzielić go na taką liczbę części, która odpowiada różnicy między dopuszczalną (na podstawie starych przepisów) liczbą części urlopu wychowawczego a liczbą wynikającą z nowych unormowań. Niezależnie więc od tego, w ilu częściach został wykorzystany urlop wychowawczy przed zmianą przepisów, pracownikowi, o ile nie wykorzystał już całego wymiaru urlopu, będzie przysługiwało prawo do jego podziału na jeszcze jedną część (różnica między maksymalnie czterema a pięcioma częściami urlopu).

Podobnie kształtują się uprawnienia pracowników do wspólnego korzystania z urlopu wychowawczego. Przed wejściem w życie nowelizacji wspólna opieka nad dzieckiem w ramach urlopu wychowawczego może trwać tylko przez 3 miesiące, natomiast od 1 października 2013 r. przez 4 miesiące. Pracownicy – rodzice lub opiekunowie dziecka, którzy w stanie prawnym obowiązującym przed wejściem w życie nowelizacji przebywali już razem na urlopie wychowawczym, mogą uzupełnić czas wspólnego korzystania z tego urlopu. Analogicznie do przepisów przejściowych dotyczących podziału urlopu wychowawczego na części, uzupełniający wymiar wspólnego korzystania z omawianego urlopu stanowi różnicę pomiędzy dopuszczalnym okresem równoczesnego pobytu na wychowawczym przed i po wejściu w życie nowych przepisów. Niezależnie od sytuacji pracownicy uzyskają więc dodatkowy jeden miesiąc wspólnej opieki nad dzieckiem.

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 26.06.1974 r. – Kodeks pracy (Dz. U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 ze zm.)

autor: Agata Barczewska

Gazeta Podatkowa nr 71 (1008) z dnia 2013-09-05

Wypadki przy pracy i choroby zawodowe. Wszystko na ten temat w poradniku na GOFIN.pl