Do zakresu działań ZUS należy m.in. stwierdzanie i ustalanie obowiązku ubezpieczeń społecznych, ustalanie uprawnień do świadczeń z ubezpieczeń społecznych oraz ich wypłata. ZUS może zatem zbadać ważność umowy o pracę w celu stwierdzenia objęcia ubezpieczeniami społecznymi pracowników. Może też zakwestionować zbyt wysokie wynagrodzenie pracownika, zwłaszcza gdy w krótkim czasie od zawarcia umowy ubiega się on o świadczenia z ubezpieczenia społecznego.

Składki od wynagrodzenia

Podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne dla pracownika stanowi przychód w rozumieniu przepisów o pdof, uzyskiwany z tytułu zatrudnienia w ramach stosunku pracy. Pracodawca nalicza więc pracownikowi składki ubezpieczeniowe przede wszystkim od wypłacanego mu wynagrodzenia. Ustalenie wysokości pensji zatrudnionej osoby następuje m.in. w umowie o pracę, w wyniku wzajemnych dowolnych uzgodnień pomiędzy stronami stosunku pracy, czyli pracodawcą i pracownikiem. Przepisy prawa pracy przewidują jedynie minimalną jej wysokość. Wynagrodzenie za pracę, jak wskazuje art. 78 § 1 K.p. (Dz. U. z 2018 r. poz. 108 ze zm.), powinno być tak ustalone, aby odpowiadało w szczególności rodzajowi wykonywanej pracy i kwalifikacjom wymaganym przy jej wykonywaniu, a także uwzględniało ilość i jakość świadczonej pracy. Wzorzec godziwego wynagrodzenia, który czyni zadość ekwiwalentności zarobków do rodzaju i charakteru świadczonej pracy oraz posiadanych przez pracownika doświadczenia i kwalifikacji zawodowych, będzie uwzględniał m.in. takie czynniki, jak: siatka wynagrodzeń obowiązująca w zakładzie pracy; średni poziom wynagrodzeń za taki sam lub podobny charakter świadczonej pracy w danej branży; wykształcenie; zakres obowiązków; odpowiedzialność materialna oraz dyspozycyjność (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 2 listopada 2017 r., sygn. akt III AUa 140/17).

Kontrola wysokości pensji

ZUS jest uprawniony m.in. do kontroli obejmującej prawidłowość i rzetelność obliczania, potrącania i płacenia składek ubezpieczeniowych. Zdarza się, że organ rentowy kwestionuje zbyt wysokie wynagrodzenie osoby zatrudnionej na podstawie umowy o pracę, stanowiące nie tylko podstawę wymiaru składek ubezpieczeniowych, m.in. chorobowej, ale również podstawę do naliczenia ewentualnych świadczeń chorobowych. Takie przypadki mają miejsce najczęściej wtedy, gdy nowo zatrudnione osoby, mające ustaloną stosunkowo wysoką pensję, korzystają ze świadczeń chorobowych w niedługim czasie po podjęciu zatrudnienia. Tego typu sytuacje mogą świadczyć o chęci uzyskania korzyści finansowej w formie wysokiego świadczenia chorobowego. Zwykle organ rentowy przeprowadza też kontrole (i w rezultacie kwestionuje wysokość pensji) wtedy, gdy nowo zatrudnione osoby korzystające ze świadczeń chorobowych w niedługim czasie po podjęciu zatrudnienia mają ustalaną wysokość pensji na poziomie odbiegającym od wysokości wynagrodzenia innych pracowników, zatrudnionych na podobnych stanowiskach, czego często nie uzasadnia też kondycja finansowa firmy.

Ustalenie rażąco wysokiego wynagrodzenia za pracę może być, w konkretnych okolicznościach, uznane przez ZUS za nieważne, jako dokonane z naruszeniem zasad współżycia społecznego, polegającym na świadomym osiąganiu nieuzasadnionych korzyści z systemu ubezpieczeń społecznych kosztem innych uczestników tego systemu, co wynika z art. 58 § 3 K.c. (Dz. U. z 2017 r. poz. 459 ze zm.) w związku z art. 300 K.p.

Sąd Apelacyjny w Katowicach w wyroku z dnia 19 stycznia 2018 r., sygn. akt III AUa 28/17, wskazał, że ZUS może zakwestionować wysokość wynagrodzenia stanowiącego podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe (a więc także w zakresie wysokości świadczeń), jeżeli okoliczności sprawy wskazują, że zostało ono wypłacone na podstawie umowy sprzecznej z prawem, zasadami współżycia społecznego lub zmierzającej do obejścia prawa (patrz ramka).

Jeśli ZUS podejrzewa zamierzone zawyżenie pensji w celu uzyskania przez pracownika wyższych świadczeń chorobowych, może zweryfikować jej wysokość.

Ważny wyrok TK

Prawo do podważania przez ZUS wysokości wynagrodzenia pracowników potwierdził także TK w wyroku z dnia 29 listopada 2017 r., sygn. akt P 9/15. Wskazał w nim, że instytucje państwa (w tym ZUS) zasadniczo nie powinny kwestionować zawartych umów o pracę, ponieważ tym samym ingerują w relacje stron stosunku pracy i ograniczają swobodę kontraktowania. Podkreślił jednak, że skoro wysokość świadczeń z ubezpieczeń społecznych (np. chorobowych) jest uzależniona od wysokości wynagrodzenia uzyskiwanego z umowy o pracę, to powinno ono podlegać weryfikacji (np. przez ZUS) z uwagi na publicznoprawny charakter stosunku ubezpieczeniowego. Powinno to mieć miejsce, gdy ogół okoliczności wskazuje na nieważność umowy o pracę w części dotyczącej wynagrodzenia nieodzwierciedlającego jakości, ilości i rodzaju wykonywanej pracy (tj. niespełniającego wymogów art. 78 § 1 K.p.). Zdaniem Trybunału, w takiej sytuacji „(…) ZUS może zastosować – w swej istocie nadzwyczajny – tryb ustalenia podstawy wymiaru składek. (…)”.

autor: Dorota Wyderska
Gazeta Podatkowa nr 34 (1491) z dnia 2018-04-26

GOFIN poleca praktyczny serwis internetowy www.ZasilekChorobowy.pl