Każdemu pracownikowi przechodzącemu na emeryturę przysługuje odprawa pieniężna. Większość zatrudnionych jest uprawniona do odprawy emerytalnej na podstawie przepisów Kodeksu pracy. Natomiast pracownicy ze sfery budżetowej mają to świadczenie uregulowane w przepisach odrębnych, najczęściej w wyższej wysokości niż wynikająca z Kodeksu pracy. Także u pracodawców prywatnych odprawa emerytalna może zostać korzystniej ustalona niż kodeksowa.

Kodeksowa odprawa emerytalna

Odprawa emerytalna jest świadczeniem pieniężnym uregulowanym w art. 92¹ K.p. Stanowi on, że pracownikowi spełniającemu warunki uprawniające do renty z tytułu niezdolności do pracy lub emerytury, którego stosunek pracy ustał w związku z przejściem na rentę lub emeryturę, przysługuje odprawa pieniężna w wysokości jednomiesięcznego wynagrodzenia. Pracownik nie nabędzie prawa do tej odprawy tylko wtedy, gdy już wcześniej otrzymał taką odprawę.

Dla uzyskania prawa do tego świadczenia wymagane jest, aby nabycie uprawnień emerytalnych było powiązane z rozwiązaniem umowy o pracę. W przeciwnym przypadku pracownik nie będzie miał prawa do odprawy. Tylko łączne spełnienie przesłanek określonych w art. 92¹ K.p. pozwala pracownikowi na nabycie prawa do tego świadczenia. W sytuacji gdy pracownik, pomimo nabycia prawa do emerytury, nadal pracuje, nie ma prawa do odprawy emerytalnej aż do czasu rozwiązania umowy o pracę w związku z przejściem na emeryturę. Jak wynika z orzecznictwa sądowego, dla nabycia prawa do odprawy emerytalnej istotna jest zmiana statusu z pracownika na emeryta. Jak uznał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 2 marca 2010 r., sygn. akt II PK 239/09: „Decydujące znaczenie dla nabycia prawa do odprawy emerytalnej lub rentowej ma przejście na emeryturę lub rentę połączone z definitywnym ustaniem stosunku pracy, czyli zmiana pracowniczego statusu prawnego na status emeryta lub rencisty przez pracownika, który w związku z ustaniem stosunku pracy korzysta z uzyskanych uprawnień emerytalnych lub rentowych (…)”.

Po przejściu na emeryturę pracownik-emeryt może ponownie nawiązać stosunek pracy z tym samym lub innym pracodawcą i nie wpływa to na jego prawo do odprawy, co wynika z wyroku Sądu Apelacyjnego w Rzeszowie z dnia 21 listopada 2012 r., sygn. akt III APa 12/12: „(…) status emeryta nie dyskwalifikuje z prawa do podjęcia ponownego zatrudnienia u tego samego, czy też innego pracodawcy. Zatem okoliczność ta nie może pozbawiać prawa do odprawy emerytalnej. (…)”.

Kodeksowa odprawa emerytalna nie zależy od stażu pracy i przysługuje wszystkim pracownikom w wysokości jednomiesięcznego wynagrodzenia.

Biorąc pod uwagę przywołane przepisy, kodeksowa odprawa emerytalna jest świadczeniem obowiązkowym, przysługującym u wszystkich pracodawców. Tylko korzystniejsze uregulowania w tym zakresie w przepisach odrębnych lub zakładowych zwalniają pracodawcę z jej wypłaty.

Pracownicy sfery budżetowej

Pracownikami sfery budżetowej są m.in. pracownicy samorządowi, pracownicy urzędów państwowych czy nauczyciele. Ich zatrudnienie określają przepisy odrębne, takie jak ustawa o pracownikach samorządowych, Karta Nauczyciela czy ustawa o pracownikach urzędów państwowych. Tylko w zakresie nieuregulowanym tymi ustawami, do wymienionych grup pracowników stosuje się przepisy Kodeksu pracy.

I tak, pracownikom samorządowym przysługuje jednorazowa odprawa w związku z przejściem na emeryturę lub rentę z tytułu niezdolności do pracy na podstawie art. 36 ust. 2 ustawy o pracownikach samorządowych (Dz. U. z 2018 r. poz. 1260 ze zm.).

Do stażu pracy uprawniającego pracownika samorządowego do odprawy emerytalnej wlicza się wszystkie poprzednio zakończone okresy zatrudnienia oraz inne okresy, jeżeli z mocy odrębnych przepisów podlegają one wliczeniu do okresu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze.

Podobnie jest z pracownikami urzędów państwowych. Na mocy art. 28 ust. 1 ustawy o pracownikach urzędów państwowych (Dz. U. z 2018 r. poz. 1915) urzędnicy państwowi przechodzący na emeryturę lub rentę z tytułu niezdolności do pracy mają prawo do odprawy emerytalno-rentowej.

Do okresu pracy w urzędach wlicza się wszystkie poprzednie zakończone okresy zatrudnienia oraz inne okresy, jeżeli z mocy odrębnych przepisów podlegają one wliczeniu do stażu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze.

Odprawę emerytalną dla pracownika samorządowego, tak jak dla urzędnika państwowego, oblicza się według zasad obowiązujących przy ustalaniu ekwiwalentu pieniężnego za urlop wypoczynkowy (art. 38 ust. 4 ustawy o pracownikach samorządowych i art. 28 ust. 3 ustawy o urzędnikach państwowych).

Jeżeli chodzi o nauczycieli, to prawo do odprawy emerytalnej mają oni uregulowane w art. 87 Karty Nauczyciela (Dz. U. z 2018 r. poz. 967 ze zm.). W myśl tej regulacji nauczycielowi przechodzącemu na emeryturę, rentę z tytułu niezdolności do pracy lub nauczycielskie świadczenie kompensacyjne przysługuje odprawa w wysokości:

1) 2-miesięcznego ostatnio pobieranego wynagrodzenia, jeżeli nauczyciel przepracował mniej niż 20 lat,

2) 3-miesięcznego ostatnio pobieranego wynagrodzenia, jeżeli nauczyciel przepracował co najmniej 20 lat.

W razie zbiegu prawa do wymienionych odpraw nauczycielowi przysługuje jedna odprawa – korzystniejsza. Przy ustalaniu jej wysokości stosuje się zasady obowiązujące dla obliczania ekwiwalentu pieniężnego za urlop wypoczynkowy.

Odprawa emerytalna nie przysługuje, jeśli nauczyciel otrzymał wcześniej odprawę z tytułu orzeczenia przez lekarza o niezdolności nauczyciela do wykonywania dotychczasowej pracy (art. 87 ust. 1 w związku z art. 28 KN) lub jeśli jest zatrudniony w wymiarze niższym niż połowa obowiązującego wymiaru zajęć (art. 91b ust. 1 KN).

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 26.06.1974 r. – Kodeks pracy (Dz. U. z 2018 r. poz. 917 ze zm.)

autor: Ewa Madejek
Gazeta Podatkowa nr 38 (1600) z dnia 2019-05-13

Urlopy związane z rodzicielstwem. Wszystko na ten temat w poradniku na GOFIN.pl