Pracodawca nie może dopuścić do wykonywania pracy pracownika, który jest niezdolny do jej świadczenia ze względu na stan zdrowia lub brak wiedzy na temat zasad bhp. Odbycie badań profilaktycznych oraz szkoleń bhp ma zagwarantować, że do wykonywania pracy będzie dopuszczony pracownik odpowiednio przygotowany i dyspozycyjny. Warunki przeprowadzania wspomnianych badań i szkoleń wynikają zarówno z ogólnego prawa pracy, jak i przepisów związanych z COVID-19.

Ogólne regulacje w sprawie badań

Pracodawca nie może dopuścić pracownika do wykonywania pracy bez aktualnego orzeczenia lekarskiego stwierdzającego brak przeciwwskazań do pracy na danym stanowisku. Realizacja tego obowiązku następuje m.in. poprzez kierowanie pracownika na wstępne, okresowe i kontrolne badania profilaktyczne. Przeprowadzania badań wstępnych dotyczy art. 229 § 1 K.p. Zgodnie z tym przepisem wstępnym badaniom lekarskim podlegają:

• osoby przyjmowane do pracy,
• pracownicy młodociani przenoszeni na inne stanowisko pracy oraz pozostali pracownicy przenoszeni na stanowiska, na których występują czynniki szkodliwe dla zdrowia lub warunki uciążliwe.

Ustawodawca przewidział jednak pewne wyjątki od obowiązku wykonania badań wstępnych. Jak stanowi art. 229 § 1¹ K.p., takim badaniom nie podlegają osoby przyjmowane do pracy:

• u tego samego pracodawcy na to samo stanowisko lub na stanowisko o takich samych warunkach pracy, w ciągu 30 dni po rozwiązaniu lub wygaśnięciu poprzedniego stosunku pracy z tym pracodawcą,
• u innego pracodawcy na dane stanowisko w ciągu 30 dni po rozwiązaniu lub wygaśnięciu poprzedniego stosunku pracy, jeżeli posiadają aktualne orzeczenie lekarskie stwierdzające brak przeciwwskazań do pracy w warunkach pracy opisanych w skierowaniu na badania lekarskie wystawione przez poprzedniego pracodawcę, a nowy pracodawca stwierdzi, że warunki te odpowiadają warunkom występującym na oferowanym przez niego stanowisku pracy.

Regulacja wskazana w drugim odnośniku dotyczy odpowiednio osób pozostających w równoległym stosunku pracy. Nie odnosi się natomiast do przypadków zatrudnienia pracownika w celu wykonywania prac szczególnie niebezpiecznych.

Okresowe badania profilaktyczne mają na celu sprawdzenie stanu zdrowia pracownika pod kątem jego zdolności do wykonywania dotychczasowej pracy. Z kolei badania kontrolne należy przeprowadzić, jeżeli pracownik był nieprzerwanie niezdolny do pracy z powodu choroby dłużej niż 30 dni.

Należy nadmienić, że wykonanie badania profilaktycznego nie jest konieczne przed rozpoczęciem przez pracownika urlopu wypoczynkowego czy innego okresu nieobecności. W tym czasie praca nie jest bowiem wykonywana, a celem wspomnianych badań jest ustalenie zdolności pracownika do świadczenia pracy na danym stanowisku. Obowiązek ich odbycia aktualizuje się więc dopiero przed podjęciem pracy na danym stanowisku (patrz wyrok w ramce).

Skierowanie na badania

Badania profilaktyczne pracowników przeprowadza się na podstawie skierowania wydanego przez pracodawcę (art. 229 § 4a K.p.). Zakres i tryb przeprowadzania tych badań określa rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników… (Dz. U. z 2016 r. poz. 2067 ze zm.).

Wzór skierowania na badania profilaktyczne dostępny w dziale Prawo pracy w Programie DRUKI Gofin

Skierowanie na badania lekarskie wydane przez pracodawcę powinno zawierać dane wymienione w tym rozporządzeniu, m.in. informację o występowaniu na stanowisku lub stanowiskach pracy, na którym/których jest zatrudniony/przeniesiony pracownik czynników niebezpiecznych, szkodliwych dla zdrowia lub uciążliwych oraz aktualne wyniki badań i pomiarów tych czynników.

Kodeksowe szkolenia bhp

Pracodawca jest zobowiązany zapewnić pracownikom wstępne i okresowe przeszkolenie w zakresie bhp (art. 237³ K.p.). Generalnie obowiązek przeprowadzania szkoleń bhp dotyczy ogółu zatrudnionych w ramach stosunku pracy, są jednak pewne wyjątki od tego obowiązku.

Szkolenie pracownika przed dopuszczeniem do pracy (wstępne) nie jest wymagane, gdy podejmuje on pracę na tym samym stanowisku, które zajmował u danego pracodawcy bezpośrednio przed nawiązaniem z tym pracodawcą kolejnej umowy o pracę.

Szkolenie okresowe nie jest konieczne w przypadku pracownika na stanowisku administracyjno-biurowym, gdy rodzaj przeważającej działalności pracodawcy (w rozumieniu przepisów o statystyce publicznej) znajduje się w grupie działalności, dla której ustalono maksymalnie trzecią kategorię ryzyka. Ustala się ją na podstawie rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej w sprawie różnicowania stopy procentowej składki na ubezpieczenie społeczne z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych… ( Dz. U. z 2022 r. poz. 740). Skorzystanie z tego wyjątku nie jest możliwe, jeżeli z oceny ryzyka zawodowego dokonywanej przez pracodawcę wynika, że szkolenia okresowe są konieczne.

W przypadku gdy rodzaj przeważającej działalności pracodawcy zostanie zakwalifikowany do wyższej niż trzeciej kategorii ryzyka, okresowe szkolenie bhp trzeba przeprowadzić w ciągu 6 miesięcy od dnia ustalenia tej wyższej kategorii. Analogiczny termin obowiązuje w sytuacji, gdy konieczność odbywania szkoleń okresowych została ustalona na podstawie oceny ryzyka zawodowego.

Przesłanką uchylenia obowiązku przeprowadzenia pierwszego szkolenia okresowego jest również przedłożenie pracodawcy aktualnego zaświadczenia o odbyciu w okresie, w którym należy przeprowadzić takie szkolenie, szkolenia okresowego u innego pracodawcy.

Szkolenia w zakresie bhp powinny się odbywać w godzinach pracy i na koszt pracodawcy. Jeżeli pracodawca nie ma możliwości zorganizowania szkolenia w rozkładowych godzinach pracy, to czas szkolenia odbywającego się poza nimi zalicza się do czasu pracy.

Badania w okresie epidemicznym

W czasie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego (jak obecnie) lub epidemii w związku z COVID-19 kodeksowe przepisy dotyczące badań profilaktycznych zostały częściowo zmienione na mocy ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19 (…), zwanej specustawą w sprawie COVID-19.

Na podstawie tej ustawy wprowadzono możliwość przeprowadzenia badań wstępnych i kontrolnych przez innego lekarza niż lekarz medycyny pracy (badanie może być przeprowadzone zdalnie). Istotne zmiany wprowadzono też w ogólnych, kodeksowych zasadach zwolnienia z badań wstępnych. Przesłanki zwolnienia z wymogu odbycia tych badań generalnie pozostały takie same, jednak dopuszczalny okres przerwy między zakończeniem poprzedniego a nawiązaniem nowego stosunku pracy (u tego samego lub u innego pracodawcy) wydłużono do 180 dni. Jeżeli natomiast pracodawca zamierza zatrudnić pracownika (nowego lub którego zatrudniał już w zakładzie pracy) na stanowisku administracyjno-biurowym, wówczas nie ma obowiązku skierowania go na badania wstępne, pod warunkiem:

• posiadania przez pracownika aktualnego orzeczenia lekarskiego stwierdzającego brak przeciwwskazań do pracy w warunkach pracy opisanych w skierowaniu na badania lekarskie wystawionym przez inny/dotychczasowy zakład pracy,
• ustalenia przez pracodawcę, że ww. warunki odpowiadają warunkom występującym na nowym, administracyjnym stanowisku.

Ponadto na mocy art. 12a ust. 1 specustawy w sprawie COVID-19 zawieszono obowiązek wykonywania badań okresowych i wystawiania skierowania na te badania. Po odwołaniu stanu epidemii (lub stanu zagrożenia epidemicznego) pracodawca i pracownik będą zobowiązani wykonać zawieszone badania okresowe w ciągu 180 dni od dnia odwołania danego stanu.

Szkolenia na zasadach covidowych

Podobnie jak w przypadku badań profilaktycznych, również w zakresie przeprowadzania szkoleń bhp obowiązują czasowe zmiany wprowadzone specustawą w sprawie COVID-19.

Zgodnie z art. 12e tej ustawy w okresie stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii dopuszcza się przeprowadzanie szkoleń wstępnych bhp w całości za pośrednictwem środków komunikacji elektronicznej, z wyjątkiem instruktażu stanowiskowego:

• pracownika zatrudnianego na stanowisku robotniczym,
• pracownika zatrudnianego na stanowisku, na którym występuje narażenie na działanie czynników niebezpiecznych oraz pracownika przenoszonego na wymienione stanowiska,
• ucznia odbywającego praktyczną naukę zawodu oraz studenta odbywającego praktykę studencką.

W okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii zawieszony został również obowiązek przeprowadzania szkoleń okresowych bhp. Stanowi o tym art. 12e ust. 2 specustawy w sprawie COVID-19. Zgodnie z nim w przypadku, gdy termin przeprowadzenia okresowego szkolenia bhp lub bezpieczeństwa i higieny służby bhp przypada w okresie:

• obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii lub
• 30 dni od dnia odwołania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii,

termin ten wydłuża się do 60. dnia od dnia odwołania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii.

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 26.06.1974 r. – Kodeks pracy (Dz. U. z 2022 r. poz. 1510 ze zm.)

Ustawa z dnia 2.03.2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (Dz. U. z 2021 r. poz. 2095 ze zm.)

autor: Agata Barczewska
Gazeta Podatkowa nr 6 (1985) z dnia 2023-01-19

GOFIN poleca praktyczny serwis internetowy www.VademecumKadrowego.pl