Pracownikowi podnoszącemu swoje kwalifikacje zawodowe przysługują nie tylko kodeksowe uprawnienia do urlopu szkoleniowego czy zwolnienia na zajęcia. Pracodawca może także dobrowolnie przyznać mu pomoc finansową, opłacając wydatki związane z jego kształceniem. Jednak w określonych sytuacjach podlega ona obowiązkowi zwrotu przez pracownika.
Uprawnienia uzależnione od decyzji pracodawcy
Definicja podnoszenia kwalifikacji zawodowych przez pracownika zawarta została w art. 1031 § 1 K.p. Zgodnie z regulacją tego przepisu, pod tym pojęciem rozumie się zdobywanie lub uzupełnianie wiedzy i umiejętności przez pracownika, z inicjatywy pracodawcy albo za jego zgodą.
Pracownikowi, który podnosi kwalifikacje zawodowe (w warunkach określonych wskazanym przepisem), przysługuje, z zachowaniem prawa do wynagrodzenia:
- urlop szkoleniowy,
- zwolnienie z całości lub części dnia pracy, na czas niezbędny, by punktualnie przybyć na obowiązkowe zajęcia oraz na czas ich trwania.
Wskazane uprawnienia mają charakter obligatoryjny, pod warunkiem, że pracodawca wyraził zgodę na dokształcanie się pracownika. Jednak oprócz nich zatrudniający może również przyznać pracownikowi podnoszącemu kwalifikacje zawodowe dodatkowe świadczenia, w szczególności pokryć opłaty za kształcenie, przejazd, podręczniki i zakwaterowanie (art. 1033 K.p.). Trzeba zwrócić uwagę, że decyzja, czy taka „ponadnormatywna” forma pomocy zostanie pracownikowi przyznana, uzależniona jest całkowicie od uznania pracodawcy.
Umowa szkoleniowa
Umowa taka jest dokumentem określającym wzajemne prawa i obowiązki stron w zakresie podnoszenia kwalifikacji zawodowych przez pracownika. Jej postanowienia nie mogą być dla zatrudnionego mniej korzystne niż przepisy Kodeksu pracy. Jednak zawarcie takiej umowy nie jest obowiązkowe, jeżeli pracodawca nie zamierza zobowiązać pracownika do pozostawania w zatrudnieniu po ukończeniu podnoszenia kwalifikacji zawodowych.
Przedmiotowa umowa ma szczególne znaczenie w zakresie przyznawania świadczeń dodatkowych. W odróżnieniu bowiem od uprawnień gwarantowanych ustawowo (urlop szkoleniowy, zwolnienie na czas zajęć), formy i tryb przyznawania świadczeń fakultatywnych nie są szczegółowo uregulowane w Kodeksie pracy. Decydujące znaczenie w tym zakresie mają zatem zapisy umowy szkoleniowej. Może ona przewidywać, że pracownikowi zostanie przyznane świadczenie dodatkowe, które nie zostało wymienione w ustawie (np. pokrycie kosztów wyżywienia w trakcie odbywania zajęć). Dopuszczalne jest również zobowiązanie pracownika do „odpracowania” kosztów fakultatywnych świadczeń, które pracodawca poniósł w związku z jego dokształcaniem, jednak przez okres nie dłuższy niż 3 lata.
Obowiązek zwrotu kosztów
Regulacja art. 1035 K.p. ustanawia regułę, zgodnie z którą do zwrotu kosztów poniesionych przez pracodawcę z tytułu dodatkowych świadczeń (np. dofinansowania kosztów nauki i zakupu podręczników) zobowiązany jest pracownik:
- który bez uzasadnionych przyczyn nie podejmie podnoszenia kwalifikacji zawodowych albo przerwie podnoszenie tych kwalifikacji,
- z którym pracodawca rozwiąże stosunek pracy bez wypowiedzenia z jego winy, w trakcie podnoszenia kwalifikacji zawodowych lub po jego ukończeniu, w terminie określonym w umowie szkoleniowej nie dłuższym niż 3 lata,
- który w okresie wskazanym w pkt 2 rozwiąże stosunek pracy za wypowiedzeniem, z wyjątkiem wypowiedzenia umowy o pracę z powodu uzasadnionego zarzutu mobbingu,
- który w okresie wskazanym w pkt 2 w sposób nieuzasadniony rozwiąże stosunek pracy bez wypowiedzenia z powodu ciężkiego naruszenia obowiązków przez pracodawcę lub mobbingu.
We wskazanych przypadkach zwrot kosztów następuje w wysokości proporcjonalnej do okresu zatrudnienia po ukończeniu podnoszenia kwalifikacji zawodowych lub okresu zatrudnienia w czasie ich podnoszenia (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 marca 2012 r., sygn. akt II PK 173/11). Ważne wskazówki interpretacyjne dotyczące stosowania powołanego przepisu zawiera udostępnione naszemu Wydawnictwu pismo Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej (patrz ramka).
Zwrot kosztów dofinansowania w opinii MPiPS
„(…) kwota kosztów dodatkowych świadczeń poniesionych przez pracodawcę w związku z podnoszeniem przez pracownika kwalifikacji zawodowych, zwracana przez pracownika:
- powinna odpowiadać pełnej wartości świadczeń dodatkowych poniesionych przez pracodawcę, w przypadku niepodjęcia przez pracownika podnoszenia kwalifikacji zawodowych w warunkach określonych w art. 1035 pkt 1 K.p.,
- powinna być obliczona z uwzględnieniem proporcji wartości kosztów poniesionych przez pracodawcę i okresu, jaki pracownik jeszcze przepracowałby w trakcie podnoszenia kwalifikacji zawodowych, gdyby nie doszło do przerwania podnoszenia kwalifikacji zawodowych, w warunkach określonych w art. 1035 pkt 1 K.p.,
- powinna być obliczona z uwzględnieniem proporcji wartości kosztów poniesionych przez pracodawcę i okresu, jaki pracownik jeszcze przepracowałby w trakcie podnoszenia kwalifikacji zawodowych, gdyby nie doszło do ustania zatrudnienia w okolicznościach wskazanych w art. 1035 pkt 2-4 K.p.,
- powinna być obliczona z uwzględnieniem proporcji wartości kosztów poniesionych przez pracodawcę i okresu, jaki pracownik miałby jeszcze do przepracowania w ustalonym w umowie szkoleniowej okresie pozostawania w zatrudnieniu, gdyby w tym czasie nie doszło do ustania zatrudnienia w okolicznościach wskazanych w art. 1035 pkt 2-4 K.p.
Realizowałoby to, zdaniem MPiPS, słuszną zasadę, w myśl której, im więcej czasu pracownik podnoszący kwalifikacje zawodowe przepracuje na rzecz pracodawcy, który poniósł z tego tytułu koszty dodatkowych świadczeń – tym niższa powinna być kwota zwrotu takich kosztów przez pracownika. (…)”.
Podstawa prawna
Ustawa z dnia 26.06.1974 r. – Kodeks pracy (Dz. U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 ze zm.)
autor: Dariusz Kondraciuk
Gazeta Podatkowa nr 15 (1056) z dnia 2014-02-20
GOFIN poleca praktyczny serwis internetowy www.VademecumKadrowego.pl
