„Czynny żal” to sposób na uniknięcie kary za przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe. Polega na ujawnieniu popełnienia czynu zabronionego i podaniu wszystkich istotnych okoliczności sprawy. Zawiadomienie można od niedawna przesłać przez internet.

Forma zawiadomienia

Lista uchybień, za popełnienie których grozi odpowiedzialność karna skarbowa, jest długa. Oszustwa podatkowe, nierzetelne prowadzenie ksiąg podatkowych czy nieterminowe składanie deklaracji to tylko niektóre z nich. Sprawca może być ukarany grzywną, a w skrajnych przypadkach – ograniczeniem wolności lub więzieniem.

Sankcji karnych skarbowych można uniknąć dzięki tzw. czynnemu żalowi. Przewiduje to art. 16 Kodeksu karnego skarbowego. „Czynny żal” to zawiadomienie o popełnieniu czynu zabronionego zawierające wszystkie istotne okoliczności sprawy. Warunkiem bezkarności jest ponadto uiszczenie całej wymagalnej należności publicznoprawnej uszczuplonej w wyniku czynu zabronionego. Kwotę tę można w zasadzie uregulować w terminie wyznaczonym przez organ. W praktyce uiszcza się ją przed lub w dniu złożenia zawiadomienia.

Druki zawiadomień o popełnieniu przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego dostępne są w serwisie www.druki.gofin.pl, w dziale Ordynacja podatkowa.

„Czynny żal” można przesłać przez internet na piśmie utrwalonym w postaci elektronicznej. Taka forma jest dopuszczalna od 31 marca 2020 r. Odpowiednie regulacje wprowadziła tarcza antykryzysowa. „Czynny żal” można obecnie złożyć za pośrednictwem platformy ePUAP na skrzynkę właściwego organu (urzędu skarbowego), ale planowane jest uruchomienie takiej funkcji również na Portalu Podatkowym. Zawiadomienie przesyłane przez internet należy podpisać kwalifikowanym podpisem elektronicznym, podpisem zaufanym albo podpisem osobistym. W dalszym ciągu „czynny żal” można wnieść na piśmie lub przekazać ustnie do protokołu. W tym drugim przypadku należy jednak wyraźnie zgłosić chęć złożenia protokołowanego oświadczenia. Przyznanie się do popełnienia przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego podczas nieformalnej rozmowy z urzędnikiem nie daje żadnej gwarancji bezkarności.

Sprawca i termin

„Czynny żal” składa sprawca przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego, czyli osoba fizyczna, która je popełniła.

Za uchybienia firmy – indywidualnego przedsiębiorcy, osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej nieposiadającej osobowości prawnej – odpowiedzialność karną skarbową jak sprawca ponosi osoba, która zajmuje się jej sprawami gospodarczymi, w szczególności finansowymi. Kompetencje w tym zakresie mogą wynikać z przepisu prawa, decyzji właściwego organu, umowy lub faktycznego wykonywania określonych czynności. Wskazuje tak art. 9 § 3 Kodeksu karnego skarbowego. Przykładowo, „czynny żal” mający uchronić przed karą za nieprzekazanie w terminie JPK_VAT przez spółkę cywilną, składa nie spółka cywilna, lecz osoba odpowiedzialna za jej sprawy finansowe (zasadniczo wspólnik).

Istotny jest moment dokonania samodenuncjacji. „Czynny żal” jest bezskuteczny, jeżeli zostanie dokonany w czasie, gdy organ ścigania miał już wyraźnie udokumentowaną wiadomość o popełnieniu przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego. Tak samo jest w przypadku zawiadomienia złożonego po rozpoczęciu czynności służbowej, np. czynności sprawdzających, zmierzającej do ujawnienia czynu zabronionego, chyba że nie dostarczyła ona podstaw do wszczęcia w tej sprawie postępowania karnego skarbowego. Urząd skarbowy, kwestionując „czynny żal” w sprawie dotyczącej wykroczenia skarbowego, np. niezłożenia w terminie deklaracji podatkowej, wszczyna na ogół postępowanie mandatowe w celu wystawienia mandatu karnego. Sprawca może odmówić jego przyjęcia, jeżeli ma zastrzeżenia co do zasadności ukarania, np. uważa wniesiony przez siebie „czynny żal” za złożony we właściwym czasie i skuteczny. Wówczas sprawa podlega rozpoznaniu na zasadach ogólnych. Oznacza to, że jest przeprowadzane postępowanie przygotowawcze, które kończy się rezygnacją z wymierzenia kary albo skierowaniem sprawy do sądu.

Ustawowa bezkarność

Niekiedy bezkarność jest zagwarantowana ustawowo – bez konieczności złożenia zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego.

„Czynny żal” jest zbędny w przypadku korygowania deklaracji podatkowej. Złożenie korekty nie wiąże się z odpowiedzialnością karną skarbową za sporządzenie niepoprawnie pierwotnego (poprawianego) rozliczenia – pod warunkiem spełnienia wymogów wskazanych w art. 16a Kodeksu karnego skarbowego. Pierwszy warunek to dokonanie korekty deklaracji prawnie skutecznej w rozumieniu Ordynacji podatkowej lub ustawy o KAS. Drugim jest uiszczenie całej należności publicznoprawnej, która z powodu błędu została uszczuplona lub narażona na uszczuplenie. Wpłaty należy dokonać niezwłocznie lub w terminie wyznaczonym przez uprawniony organ. Spełnienie obu warunków daje, z mocy prawa, ochronę przed sankcjami za przedłożenie nieprawdziwej lub nierzetelnej deklaracji. Ta ochrona nie rozciąga się na uchybienia, które mogą towarzyszyć złożeniu błędnego rozliczenia, np. na nierzetelne prowadzenie ksiąg podatkowych. Kary za te inne powiązane działania pozwala uniknąć jedynie skutecznie dokonany „czynny żal”.

Zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego nie trzeba składać w przypadku rozliczenia się z miesięcznym opóźnieniem z tytułu podatku dochodowego od osób fizycznych za 2019 r. Podatnik, który do 1 czerwca 2020 r. złoży PIT-36, PIT-36S, PIT-36L, PIT-36LS, PIT-37, PIT-38 lub PIT-39 za 2019 r. oraz wpłaci wykazany w nim podatek dochodowy, traktowany jest tak, jakby dokonał skutecznego „czynnego żalu”. Spełnienie obu warunków w wymaganym czasie (przekazanie zeznania podatkowego i zapłata podatku) z mocy prawa chroni przed odpowiedzialnością karną skarbową za złożenie rozliczenia PIT za 2019 r. po 30 kwietnia 2020 r. Nie wolno wobec podatnika wszcząć postępowania karnego skarbowego, a podjęte – musi zostać umorzone. Wynika tak z art. 15zzj ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19… (Dz. U. z 2020 r. poz. 374 ze zm.). Podobne regulacje przewiduje tarcza 3.0 w zakresie daniny solidarnościowej za 2019 r., której termin rozliczenia upłynął 30 kwietnia 2020 r. Jeżeli do 1 czerwca 2020 r. zostanie złożona deklaracja DSF-1 za 2019 r. oraz wpłacona wykazana w niej danina solidarnościowa, będzie to równoznaczne ze złożeniem przez podatnika skutecznego „czynnego żalu”. Takie rozwiązanie znalazło się w art. 46 pkt 19 ustawy o zmianie niektórych ustaw w zakresie działań osłonowych w związku z rozprzestrzenianiem się wirusa SARS-CoV-2 (Dz. U. z 2020 r. poz. 875), zwanej tarczą 3.0.

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 10.09.1999 r. – Kodeks karny skarbowy (Dz. U. z 2020 r. poz. 19 ze zm.)

autor: Małgorzata Żujewska
Gazeta Podatkowa nr 42 (1708) z dnia 2020-05-25

Zakończenie stosunku pracy – wybrane aspekty. Wszystko na ten temat w poradniku na GOFIN.pl