Rozwiązanie umowy o pracę kończy etap zatrudnienia pracownika w danym zakładzie. Zdarza się jednak, że na ostatni dzień zatrudnienia posiada on jeszcze wiele nierozliczonych zobowiązań wobec pracodawcy. Niezwrócona odzież i obuwie robocze, niespłacona pożyczka czy nieoddany sprzęt służbowy obciążają konto zwalnianego pracownika. Również pracodawca na dzień ustania zatrudnienia może mieć długi wobec pracownika.

Nadgodziny na koniec umowy

Rozliczenie czasu pracy następuje zawsze w ramach danego okresu rozliczeniowego. Bardzo często zdarza się jednak, że rozwiązanie umowy o pracę następuje w jego trakcie. W takiej sytuacji pracodawca jest zobowiązany do wcześniejszego dokonania rozliczenia czasu pracy odchodzącego pracownika. Obliguje go do tego art. 1516 § 1 K.p., który stanowi, iż w przypadku gdy dojdzie do ustania stosunku pracy przed upływem okresu rozliczeniowego, pracownikowi, oprócz normalnego wynagrodzenia, przysługuje prawo do dodatku. Oczywiście pod warunkiem, że w okresie od początku okresu rozliczeniowego do dnia zakończenia umowy pracował w wymiarze godzin przekraczającym podstawowe normy czasu pracy. Pracownik, który przekroczył normę dobową lub średniotygodniową, o której mowa w art. 129 K.p., tj. 8 godzin na dobę i przeciętnie 40 godzin w przeciętnie pięciodniowym tygodniu pracy, ma prawo do dodatku w wysokości 50% lub 100%. Dodatki w tej wysokości określa art. 1511 § 1 K.p., do którego odwołuje się art. 1516 § 1 K.p. Pracodawca nie może odmówić ich wypłaty argumentując, że gdyby nie rozwiązanie stosunku pracy, to pracownik, wobec rozłożenia pracy na cały okres rozliczeniowy, nie nabyłby do nich prawa.

Przepis art. 1516 § 1 K.p. nie zmienia zasad rozliczania przekroczeń dobowych, które w każdej sytuacji powinny być rekompensowane na bieżąco. Ma on natomiast znaczenie w odniesieniu do przekroczeń normy średniotygodniowej. Ustalenia, czy takie przekroczenia wystąpiły w danym okresie rozliczeniowym, dokonuje się dopiero na koniec tego okresu. W sensie ścisłym nie można mówić o nadgodzinach z przekroczeń średniotygodniowych w sytuacji, gdy pracownik, którego zatrudnienie kończy się w trakcie okresu rozliczeniowego, świadczył pracę tylko w godzinach wynikających z jego rozkładu i nie otrzymał polecenia wykonywania pracy nadliczbowej. Niemniej w myśl dyspozycji art. 1516 § 1 K.p. czas pracy takiego pracownika należy rozliczyć także w zakresie tych nadgodzin, dlatego w piśmiennictwie z zakresu prawa pracy prezentowany jest pogląd, iż jest to wówczas jedynie czas płatny jak za nadgodziny, a nie z tytułu nadgodzin.

W celu ustalenia czy doszło do przekroczeń średniotygodniowych należy obliczyć wymiar czasu pracy dla niepełnego okresu rozliczeniowego, zgodnie z art. 130 K.p.

Mienie pracodawcy do zwrotu

W trakcie zatrudnienia między pracodawcą a pracownikiem może powstać wiele wzajemnych zobowiązań, niekiedy tylko pośrednio związanych ze stosunkiem pracy. Zdecydowana większość z nich ciąży po stronie pracownika, długi pracodawcy na ogół wynikają bowiem z obowiązku wypłaty przez niego wynagrodzenia za pracę. Natomiast pracownik na dzień ustania zatrudnienia może posiadać niespłaconą zaliczkę, pożyczkę z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych czy nierozliczony sprzęt służbowy. Zdarza się również, że zwalniany pracownik nie spieszy się ze zwrotem pobranej a niezużytej jeszcze odzieży lub obuwia roboczego. Pierwszą reakcją pracodawcy jest najczęściej wezwanie do zwrotu nierozliczonych rzeczy, bywa jednak, że jest to wezwanie nieskuteczne. Ponadto w wielu przypadkach pracownik nie jest w stanie całkowicie wyrównać swoich zobowiązań do dnia ustania stosunku pracy, zwłaszcza jeżeli chodzi o długoterminowe pożyczki.

Pracodawca nie ma w takich sytuacjach zbyt dużego wyboru sposobów postępowania. W szczególności nie może dokonać samowolnego potrącenia długu pracownika z wypłacanego mu wynagrodzenia za pracę i innych świadczeń, do których prawo powstaje z dniem rozwiązania umowy. Nie może przykładowo wstrzymać wypłaty odprawy z ustawy o zwolnieniach grupowych czy ekwiwalentu za zaległy urlop, zaliczając te świadczenia na poczet nierozliczonych zobowiązań pracownika. Prawo pracy określa, które należności mogą być przez pracodawcę potrącone „przymusowo”, tj. bez zgody zatrudnionego. Do tej grupy należą m.in. należności alimentacyjne i niealimentacyjne, ale tylko jeżeli potwierdzone są tytułem wykonawczym, którym najczęściej jest wyrok sądu zaopatrzony w klauzulę wykonalności. Bez zgody pracownika można również potrącić udzielone mu a nierozliczone zaliczki i kary pieniężne z odpowiedzialności porządkowej (art. 87 § 1 K.p.).

Świadczenia, które nie mieszczą się w katalogu zawartym w art. 87 § 1 K.p., mogą być potrącane tylko za zgodą pracownika, na warunkach określonych w art. 91 K.p. Oznacza to, że pracodawca, o ile nie dojdzie do porozumienia z odchodzącym pracownikiem, będzie musiał postarać się o uzyskanie tytułu wykonawczego na dochodzone przez siebie należności.

Nie można wstrzymać wydania świadectwa

W potocznych określeniach związanych ze stosunkiem pracy pojawia się czasami pojęcie obiegówki. To dokument wydawany pracownikowi, który kończy już zatrudnienie u danego pracodawcy. Jego celem jest potwierdzenie, że pracownik rozliczył się z zakładem pracy ze wszystkich należnych do zwrotu świadczeń czy przedmiotów. W praktyce uzależniano niekiedy wydanie pracownikowi świadectwa pracy od dostarczenia wypełnionej obiegówki, a jeżeli nie była stosowana w danym zakładzie, wymagano wcześniejszego zwrotu należnych pracodawcy świadczeń płacowych czy służbowego sprzętu.

Należy podkreślić, że, niezależnie od zasadności roszczeń pracodawcy, taka praktyka jest całkowicie niedopuszczalna. Pracodawca nie może uzależniać wydania świadectwa pracy od rozliczenia się pracownika z zakładem pracy. Obowiązek niezwłocznego wydania świadectwa powstaje co do zasady z chwilą rozwiązania lub wygaśnięcia stosunku pracy (art. 97 K.p.).

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 26.06.1974 r. – Kodeks pracy (Dz. U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 ze zm.)

autor: Agata Barczewska

Gazeta Podatkowa nr 5 (1046) z dnia 2014-01-16

GOFIN poleca praktyczny serwis internetowy www.EmeryturyiRenty.pl