Wykonywanie poleceń pracodawcy należy do podstawowych obowiązków pracowniczych. Przepisy przewidują jednak sytuacje, w których pracownik może odmówić wykonania polecenia służbowego, nie narażając się przy tym na sankcje ze strony pracodawcy.
Polecenia bez związku z pracą
Jednym z podstawowych obowiązków pracowniczych wymienionych w art. 100 K.p. jest stosowanie się do poleceń pracodawcy. Jednocześnie przepis ten wymienia przesłanki, którym muszą odpowiadać polecenia służbowe. Pierwszą z nich jest to, aby dotyczyły one pracy. Pracownik może więc odmówić wykonania polecenia służbowego niemającego żadnego związku z pracą zawodową (przykład 1).
Następną z okoliczności wymienionych w przywołanym przepisie, obligujących pracownika do wykonania polecenia pracodawcy, jest jego zgodność z obowiązującym prawem. Przy czym chodzi tu nie tylko o prawo pracy, ale o wszystkie dziedziny prawa.
Pracownik może więc, a nawet musi, odmówić wykonania polecenia niezgodnego z obowiązującym prawem. W przeciwnym razie może być pociągnięty do odpowiedzialności z tego tytułu. Ponadto w stosunku do niektórych grup zawodowych Kodeks pracy przewiduje pewne normy ochronne. Pracownicy nimi objęci mogą odmówić wykonania polecenia służbowego łamiącego te normy (przykład 2).
Polecenie sprzeczne z umową
Trzecią przesłanką wymienioną w art. 100 K.p. zobowiązującą pracownika do wykonania polecenia służbowego jest jego zgodność z umową o pracę. Przede wszystkim chodzi tu o rodzaj umówionej pracy oraz zajmowane stanowisko (przykład 3).
Odmawiając wykonania takiego polecenia, pracownik powinien jednak pamiętać o możliwości, jaką przyznaje pracodawcom art. 42 § 4 K.p. Przepis ten pozwala na powierzenie pracownikowi innej pracy niż określona w umowie o pracę, pod warunkiem że:
- zmiana taka jest uzasadniona potrzebami pracodawcy,
- czas wykonywania innej pracy nie przekracza 3 miesięcy w roku kalendarzowym,
- zmiana nie spowoduje obniżenia wynagrodzenia i praca ta odpowiada kwalifikacjom pracownika.
Jeżeli przesłanki te zostaną spełnione, pracownik nie może odmówić wykonania polecenia czasowego podjęcia pracy innego rodzaju niż zapisany w umowie o pracę.
Odmowa pracy w warunkach zagrożenia
Następną okoliczność pozwalającą na odmówienie świadczenia pracy określa art. 210 K.p. Zgodnie z przywołanym przepisem pracownik ma prawo powstrzymać się od wykonywania pracy, jeżeli jej warunki nie odpowiadają przepisom bhp i stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia pracownika albo, gdy wykonywana przez niego praca grozi takim niebezpieczeństwem innym osobom. Jeżeli powstrzymanie się od wykonywania pracy nie usuwa wspomnianych zagrożeń, pracownik ma prawo oddalić się z miejsca zagrożenia.
W obu wymienionych sytuacjach pracownik musi niezwłocznie poinformować przełożonego o przerwaniu pracy lub opuszczeniu stanowiska pracy. Powyższe regulacje nie dotyczą jednak pracowników, których obowiązkiem pracowniczym jest ratowanie życia ludzkiego lub mienia.
Przywoływany art. 210 K.p. w § 4 stanowi również o tym, że pracownik ma prawo, po uprzednim zawiadomieniu przełożonego, powstrzymać się od wykonywania pracy wymagającej szczególnej sprawności psychofizycznej w przypadku, gdy jego stan psychofizyczny nie zapewnia bezpiecznego wykonywania pracy i stwarza zagrożenie dla innych osób. Wykaz prac tego rodzaju zawiera rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w sprawie rodzajów prac wymagających szczególnej sprawności psychofizycznej (Dz. U. z 1996 r. nr 62, poz. 287). Należą do nich np.:
- prace przy obsłudze samojezdnych ciężkich maszyn budowlanych i maszyn drogowych czy
- prace kierowców: autobusów, pojazdów przewożących materiały niebezpieczne oraz pojazdów o dopuszczalnej masie całkowitej powyżej 16 ton i długości powyżej 12 m.
Pracownik wykonujący pracę wymienioną w tym rozporządzeniu może powstrzymać się od jej świadczenia lub w ogóle jej nie rozpoczynać w sytuacji, gdy jego stan psychofizyczny nie pozwala na jej bezpieczne wykonywanie. Co ważne, zły stan psychofizyczny nie wymaga potwierdzenia zaświadczeniem lekarskim, wystarczające jest samo oświadczenie pracownika.
|
Przykład 1 Pracownik zatrudniony na etacie stolarza otrzymał polecenie przeprowadzenia remontu domku letniskowego właściciela firmy oraz wymiany instalacji wodociągowej znajdującej się na działce. Z uwagi na to, że polecenie to nie ma związku z wykonywaną pracą zawodową, pracownik może odmówić jego realizacji.
W związku z zapowiedzianą kontrolą ze strony PIP pracodawca wydał pracownicy polecenie przygotowania brakujących dokumentów i ich antydatowania, a także sfałszowania zapisów w ewidencji czasu pracy oraz w rejestrze wypadków przy pracy. Pracownica powinna odmówić wykonania tego polecenia, jako niezgodnego z prawem, a jeżeli je wykona, może narazić się na odpowiedzialność karną za fałszowanie dokumentów. Innej pracownicy, będącej w zaawansowanej ciąży pracodawca wydał polecenie trzydniowego wyjazdu służbowego do miejscowości odległej o 300 km od siedziby firmy, bez jej zgody. W związku z tym, że polecenie to jest niezgodne z art. 178 § 1 K.p., osoba ta ma prawo odmówić jego wykonania.
Pracownik zatrudniony na stanowisku starszego księgowego otrzymał od pracodawcy polecenie przejścia na stanowisko recepcjonisty. Z uwagi na to, że rodzaj i charakter wykonywanej pracy nie będzie odpowiadał rodzajowi pracy zapisanej w umowie o pracę oraz określonemu w niej stanowisku, pracownik może odmówić wykonania polecenia, chyba że zostało wydane w trybie art. 42 § 4 K.p. |
Podstawa prawna
Ustawa z dnia 26.06.1974 r. – Kodeks pracy (Dz. U. z 2023 r. poz. 1465)
autor: Bogdan Majkowski
Gazeta Podatkowa nr 80 (2059) z dnia 2023-10-05
GOFIN poleca praktyczny serwis internetowy www.RozliczenieWynagrodzenia.pl
