Wykonywanie umowy o dzieło zasadniczo nie stanowi tytułu do obowiązkowych ubezpieczeń w ZUS. Należy jednak poinformować organ rentowy o zawarciu takiej umowy. Obowiązek ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego powstaje natomiast w przypadku, gdy strony umowy o dzieło łączy jednocześnie stosunek pracy.

Umowy o dzieło z ubezpieczeniem w ZUS

Przepisy ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych nie zaliczają do ubezpieczonych osób wykonujących umowę o dzieło. Analogicznie jest w przypadku ubezpieczenia zdrowotnego. Ustawa o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych nie wymienia bowiem wykonywania umowy o dzieło jako tytułu do tego ubezpieczenia.

Umowa o dzieło pociąga za sobą obowiązek ubezpieczeń społecznych i zdrowotnego wyłącznie wtedy, gdy zostanie zawarta:

• z podmiotem, z którym wykonawca dzieła pozostaje jednocześnie w stosunku pracy,
• z innym podmiotem, ale będzie wykonywana na rzecz własnego pracodawcy.

Tylko w takich przypadkach wykonawca dzieła – dla celów ubezpieczeniowych – jest traktowany jako pracownik, zgodnie z art. 8 ust. 2a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2023 r. poz. 1230 ze zm.), zwanej ustawą systemową. W każdym z tych przypadków składki ubezpieczeniowe ma obowiązek naliczyć i opłacić pracodawca. Jedynie w sytuacji, gdy umowa o dzieło jest zawarta z własnym pracownikiem przebywającym na urlopie bezpłatnym lub wychowawczym albo pobierającym zasiłek macierzyński, nie ma obowiązku ubezpieczeń z takiej umowy.

Rozliczenie składek

W razie zawarcia umowy o dzieło z własnym pracownikiem albo jej wykonywania na rzecz zakładu, w którym pracownik-wykonawca jest zatrudniony na etacie, przychód uzyskany przez niego za wykonanie dzieła traktuje się jako przychód ze stosunku pracy. W podstawie wymiaru składek społecznych oraz zdrowotnej uwzględnia mu się wtedy przychód uzyskany przez niego ze stosunku pracy oraz przychód z tytułu wykonywanej umowy o dzieło. Składki społeczne pracodawca rozlicza od łącznego przychodu, uzyskanego z etatu i za wykonanie dzieła, natomiast składkę zdrowotną w takiej sytuacji wylicza odrębnie od przychodu uzyskanego ze stosunku pracy i z umowy o dzieło. Tak wyliczone składki ubezpieczeniowe za pracownika pracodawca wykazuje w jednym bloku raportu miesięcznego ZUS RCA, z pracowniczym kodem tytułu ubezpieczenia 01 10 X X.

W sytuacji gdy pracownik ma zawartą umowę o dzieło z inną firmą, ale wykonuje ją na rzecz swojego pracodawcy, aby pracodawca mógł prawidłowo naliczyć składki do ZUS, potrzebne są mu informacje, w jakiej wysokości oraz kiedy pracownik uzyskał wynagrodzenie za wykonanie dzieła. Pracodawca ma prawo domagać się tych informacji przede wszystkim od samego pracownika, w ramach trójstronnego stosunku ubezpieczeń społecznych łączącego ubezpieczonego, płatnika składek oraz organ rentowy. Wykonując u pracodawcy umowę o dzieło, której w rzeczywistości z nim nie zawarł, pracownik nie otrzymuje wynagrodzenia z tej umowy od pracodawcy. Zaliczkę na pdof pracodawca powinien więc obliczyć i pobrać tylko od przychodów uzyskanych przez pracownika ze stosunku pracy. Ustalając tę zaliczkę, pracodawca ma jednak prawo uwzględnić wszystkie faktycznie pobrane ze środków pracownika składki ubezpieczeniowe.

Informacja do ZUS o zawartej umowie

Art. 36 ust. 17 ustawy systemowej nakłada na płatników składek obowiązek przekazywania do ZUS informacji o każdej umowie o dzieło, która nie stanowi tytułu do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych. Zgodnie z nim płatnik składek lub osoba fizyczna zlecająca dzieło informuje ZUS o zawarciu każdej umowy o dzieło, jeżeli umowa taka zawarta zostanie z osobą, z którą nie pozostaje w stosunku pracy lub jeżeli w ramach takiej umowy nie wykonuje pracy na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy. Obowiązek zgłaszania w ZUS zawartej umowy o dzieło dotyczy zarówno podmiotów posiadających status płatnika składek, czyli opłacających składki np. za pracowników czy zleceniobiorców, jak i osób fizycznych, które nie zatrudniają żadnych osób ani nie prowadzą jakiejkolwiek działalności, z której powinny opłacać za siebie składki do ZUS.

Informację o zawartej umowie o dzieło płatnik składek/osoba fizyczna ma obowiązek przekazać do ZUS w ciągu 7 dni od dnia zawarcia tej umowy. Termin ten należy liczyć od następnego dnia po zawarciu umowy o dzieło. Jeżeli jednak ostatni dzień terminu na zgłoszenie informacji do ZUS o zawartej umowie o dzieło będzie przypadał w sobotę lub dzień ustawowo wolny od pracy, wówczas termin ten przesunie się na najbliższy następny dzień powszedni.

Druk RUD dostępny w dziale Składki ZUS w Programie DRUKI Gofin

Informację o zawartej umowie o dzieło należy przekazać do organu rentowego na formularzu RUD. W formularzu tym, oprócz danych identyfikacyjnych i adresowych zamawiającego wykonanie umowy o dzieło oraz danych jej wykonawcy, należy podać informacje o zawartych umowach o dzieło, tj.: datę zawarcia, rozpoczęcia i zakończenia umowy o dzieło. Ponadto trzeba wskazać, co jest przedmiotem zawartej umowy.

Nie trzeba natomiast przekazywać do ZUS osobnej informacji o umowie o dzieło zawartej z osobą, z którą dany podmiot:

• pozostaje w stosunku pracy lub
• jeżeli w ramach takiej umowy wykonuje ona pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy.

Jak wcześniej wspomniano, w takich przypadkach wykonawca dzieła – dla celów ubezpieczeniowych – jest traktowany jako pracownik. Jest to „rozszerzona” definicja pracownika (tylko dla celów ZUS) wynikająca z art. 8 ust. 2a ustawy systemowej. Przychód osiągnięty z takiej umowy o dzieło traktuje się jako przychód uzyskany ze stosunku pracy i nalicza się od niego składki ZUS na zasadach obowiązujących pracowników (art. 18 ust. 1a ustawy systemowej).

Płatnik składek/osoba fizyczna nie ma też obowiązku przekazania do ZUS informacji o zawartej umowie o dzieło w sytuacji, gdy jest ona wykonywana przez osobę w ramach prowadzonej przez nią działalności gospodarczej.

autor: Dorota Wyderska
Gazeta Podatkowa nr 8 (2091) z dnia 2024-01-25

GOFIN poleca praktyczny serwis internetowy www.VademecumKadrowego.pl