Większość osób uzyskujących dochody opodatkowane według skali podatkowej, czyli m.in. z pracy, umów zlecenia i o dzieło oraz emerytur i rent, samodzielnie rozlicza się z fiskusem w rocznych zeznaniach PIT. O ile tylko osoby takie spełniają określone warunki i ponoszą wydatki na ustawowo zdefiniowane cele, to generalnie mogą zaoszczędzić na zapłaceniu podatku, odliczając je albo od dochodu albo od samego podatku. Niejednokrotnie z tego tytułu otrzymują również zwrot nadpłaty. Jeżeli jednak mają niskie dochody, to nawet ponosząc wskazane wydatki, nie są w stanie rozliczyć ich w rocznym PIT.

Dochody w kwocie wolnej

Obecna wysokość kwoty wolnej od podatku to 30.000 zł. Obowiązuje ona od 2022 r. W sytuacji gdy za rok podatkowy podstawa opodatkowania podatkiem dochodowym według skali podatkowej nie przekracza tej kwoty, podatnik nie ma obowiązku zapłaty pdof. Oznacza to – w uproszczeniu – że osoby uzyskujące dochody opodatkowane według skali podatkowej, u których podstawa opodatkowania w poszczególnych miesiącach 2023 r. nie była wyższa niż 2.500 zł, w ogóle nie płaciły podatku – jeżeli były same zobowiązane do jego regulowania (np. przedsiębiorcy) lub tego podatku nie pobierał im płatnik – (np. z umowy o pracę lub emerytury czy renty) jeżeli to na nim spoczywał obowiązek pobrania zaliczki na pdof od wypłacanych im (stawianych do ich dyspozycji) należności.

Trzeba jednak podkreślić, że kwota wolna od podatku to nie kwota objęta zwolnieniem od pdof. Pomimo że w stosunku do dochodu mieszczącego się w kwocie wolnej od podatku podatnik nie ma obowiązku zapłaty pdof, to dochód ten pozostaje dochodem podlegającym opodatkowaniu i w efekcie należy go wykazać i rozliczyć w rocznym zeznaniu podatkowym. Z kolei gdy podatnik osiąga wyłącznie dochody zwolnione z podatku dochodowego, wówczas w ogóle nie jest zobowiązany do składania takiego zeznania.

Jak już wspomniano, osiągnięcie w roku podatkowym dochodów mieszczących się w kwocie wolnej od podatku poza niewątpliwie korzystnym dla podatnika niewystąpieniem podatku do zapłaty, ma też drugą stronę. Uniemożliwia bowiem skorzystanie z większości ulg i odliczeń wykazywanych w rocznych zeznaniach PIT.

Odliczenia wpływające na dochód

Podstawowa zasada wynikająca z ustawy o pdof stanowi, że podatnik ma prawo odliczyć w zeznaniu za dany rok podatkowy wydatki, których dokonał w tym samym roku podatkowym, za który zeznanie to składa. W efekcie w PIT-36 i PIT-37 za 2023 r. podatnicy spełniający ustawowo określone kryteria generalnie mogą odliczyć od dochodu m.in. przekazane w 2023 r. darowizny, wpłaty na IKZE, wydatki poniesione w ramach ulgi rehabilitacyjnej czy też termomodernizacyjnej oraz opłacone w tym roku składki na związki zawodowe.

Jednak gdy podatnik za dany rok uzyskał dochody podlegające opodatkowaniu według skali podatkowej, ale niższe niż kwota wolna od podatku, to nawet gdy wykaże w załączniku PIT/O, a następnie przeniesie do zeznania przysługujące mu odliczenia i ulgi, generalnie nic na tym nie zyska. Z uwagi na wysokość dochodu nie był bowiem od niego płacony podatek, co spowoduje, że w rocznym PIT nie wystąpi podatek do zwrotu. Nie ma przy tym opcji przeniesienia takiego niewykorzystanego odliczenia na kolejny rok podatkowy. Analogicznie kwestia ta rozwiązana jest w odniesieniu do wspólnego rozliczenia małżonków, gdy obydwoje uzyskiwali dochody mieszczące się w kwocie wolnej.

Termomodernizacja do uratowania

Wyjątek od reguły mówiącej o odliczaniu wydatków jedynie w roku ich poniesienia stanowi ulga termomodernizacyjna. W przypadku podatnika, którego dochody za 2023 r. zmieściły się w kwocie wolnej od podatku, a jednocześnie jego wydatki w tym samym roku objęte tą ulgą były wyższe od dochodów, możliwe jest „uratowanie” części odliczenia. Tu co prawda, tak jak ma to miejsce z innymi ulgami, generalnie odliczenia dokonuje się w zeznaniu składanym za rok podatkowy, w którym poniesiono wydatki. Jednocześnie jednak jej konstrukcja pozwala kwotę odliczenia, która nie znajduje pokrycia w rocznym dochodzie, odliczać w kolejnych latach, nie dłużej jednak niż przez 6 lat, licząc od końca roku podatkowego, w którym poniesiono pierwszy wydatek (art. 26h ust. 7 ustawy o pdof – Dz. U. z 2022 r. poz. 2647 ze zm.). To powoduje, że po to, aby taki podatnik zyskał możliwość odzyskania w kolejnych latach chociaż nadwyżki wydatków termomodernizacyjnych ponad dochód za 2023 r., powinien w zeznaniu za 2023 r. rozpocząć jej rozliczanie (przykład).

Ulga prorodzinna „odbierana” ze składek

Ulga na dzieci jest jedyną preferencją, o skorzystaniu z której w rocznym PIT za dany rok podatkowy zasadniczo nie decyduje wysokość dochodów podatnika. Dotyczy to również sytuacji, gdy mieszczą się one w kwocie wolnej od podatku. Tu także znaczenie ma jej konstrukcja.

Realizacja ulgi następuje poprzez dokonanie odliczenia od podatku. Jeżeli jednak rodzicowi uprawnionemu do jej zastosowania w zeznaniu brakuje podatku na skorzystanie z niej w pełnej przysługującej mu wysokości, to wówczas ma ustawową możliwość odzyskania części ulgi nieodliczonej od podatku z zapłaconych (pobranych) składek na ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie zdrowotne (art. 27f ust. 8 ustawy o pdof). Ta zasada działa również wówczas, gdy uprawniony do ulgi podatnik uzyskuje dochody mieszczące się w kwocie wolnej od podatku i w konsekwencji jego podatek należny wynosi 0 zł.

autor: Agata Cieśla
Gazeta Podatkowa nr 15 (2098) z dnia 2024-02-19

Najciekawsze orzecznictwo z zakresu PIT i CIT. Wszystko na ten temat w poradniku na GOFIN.pl