Pracownicza odpowiedzialność materialna dzieli się na ogólną oraz za mienie powierzone. Ten drugi rodzaj odpowiedzialności jest znacznie mniej korzystny dla pracownika, zakłada bowiem jego pełną odpowiedzialność za szkodę. Dla zastosowania tego surowszego reżimu odpowiedzialności materialnej muszą być jednak spełnione określone przesłanki.
Pełna odpowiedzialność
Przy wykonywaniu obowiązków służbowych czasami dochodzi do szkody w firmowym mieniu. Odpowiedzialność materialna za tę szkodę ciąży na pracowniku, jednak pracodawca może domagać się od niego pokrycia pełnej szkody, jeśli pracownik odpowiada materialnie za mienie powierzone. Wówczas zasady zwrotu wartości szkody są zdecydowanie korzystniejsze dla pracodawcy.
Zazwyczaj zewnętrznym przejawem przyjęcia odpowiedzialności materialnej za mienie powierzone jest podpisanie przez pracownika (lub pracowników) umowy o odpowiedzialności (współodpowiedzialności) materialnej. Nie jest to jednak bezwzględnie konieczne – do zaistnienia odpowiedzialności tego typu wystarczy przekazanie pracownikowi mienia w taki sposób, aby mógł się z niego rozliczyć. Co do przedmiotów, które można przekazać pod pieczę pracownika, to zgodnie z art. 124 K.p. mogą to być:
- pieniądze, papiery wartościowe lub kosztowności,
- narzędzia i instrumenty lub podobne przedmioty, a także środki ochrony indywidualnej oraz odzież i obuwie robocze.
Pracownik może też odpowiadać w pełnej wysokości za szkodę w mieniu innym niż wymienione powyżej, powierzonym mu z obowiązkiem zwrotu lub wyliczenia się.
Pracownik odpowiedzialny za mienie powierzone jest zobowiązany do zwrotu całej szkody. Pod tym pojęciem rozumie się nie tylko wartość realnego uszczerbku w mieniu, ale również utracone pożytki, które pracodawca mógłby uzyskać z mienia, gdyby nie wystąpiła w nim szkoda. Żeby dochodzić od pracownika zwrotu pełnej wartość szkody, trzeba najpierw powierzyć mu mienie w sposób prawidłowy.
Warunki do pieczy nad mieniem
Do wystąpienia odpowiedzialności materialnej za mienie powierzone konieczne jest wystąpienie szkody (przy każdym rodzaju odpowiedzialności) oraz prawidłowe powierzenie mienia pracownikowi. Czynność przekazania mienia może nastąpić na podstawie inwentaryzacji zdawczo-odbiorczej, poprzez odbiór przez pracownika rzeczy za pokwitowaniem (na polecenie pracodawcy), przez spis z natury czy powierzenie mienia pracownikowi za potwierdzeniem przyjęcia dostawy towaru. Co do przyjęcia dostawy towaru, powierzenie mienia będzie miało miejsce nie tylko przy pierwszym powierzeniu mienia, ale przy każdej następnej dostawie towaru przypadającej w okresie między inwentaryzacjami. Przejawem przyjęcia odpowiedzialności za mienie powierzone może być:
- umowa o odpowiedzialności materialnej,
- powierzenie mienia potwierdzone podpisaniem przez pracownika odpowiedniej deklaracji czy stosownego oświadczenia,
- potwierdzenie przez pracownika odbioru towaru,
- faktyczne przyjęcie we władanie maszyn, urządzeń i narzędzi.
Wszystkie wskazane powyżej formy przyjęcia odpowiedzialności są dopuszczalne, o ile mienie zostało przekazane w sposób prawidłowy, tj. w taki sposób, że pracownik ma realną możliwość rozliczenia się z niego. Wyliczenie i ewentualny opis przekazywanych składników mienia musi więc być dokładny.
Domniemanie winy
W sprawach o naprawienie szkody przez pracownika odpowiedzialnego materialnie za mienie powierzone, ciężar dowodu spoczywa na pozwanym pracowniku. To on, a nie pracodawca, musi udowodnić wystąpienie okoliczności uchylających jego odpowiedzialność materialną. Pracodawca w takich sprawach jest zobowiązany jedynie do wykazania powstania szkody w mieniu i jej wysokości oraz tego, że pozwany pracownik był materialnie odpowiedzialny za to mienie. Można więc powiedzieć, że występuje tu swoiste „domniemanie winy” po stronie pracownika, ponieważ zakłada się z góry, że jest on odpowiedzialny za zaistniałą szkodę. Dopiero „wybronienie się” pracownika od tego zarzutu zwalnia go z odpowiedzialności za szkodę w mieniu powierzonym. Ciężar dowodu rozkłada się jednak zdecydowanie niekorzystnie dla pozwanego pracownika, a całkowite uwolnienie się od odpowiedzialności jest dość trudne (patrz ramka).
|
„1. Pracownik odpowiada za mienie powierzone tylko wtedy, gdy ma nad tym mieniem pieczę i bezpośredni nadzór. 2. W przypadku podwójnego: papierowego i komputerowego rachowania operacji bankowych i wykazania niedoboru w kasie awaria komputera nie zwalnia kasjera z odpowiedzialności za gotówkę, którą powierzono mu prawidłowo, stwarzając możliwość sprawowania nad nią pieczy nawet, gdy pracodawca nie stworzył instrukcji zachowania się pracownika w takiej sytuacji”. Wyrok SN z dnia 3 grudnia 2013 r., sygn. akt I PK 140/13 „W świetle art. 124 § 3 K.p. nawet poważne uchybienia organizacyjne zakładu pracy, pozostające w związku przyczynowym ze szkodą wyrządzoną przez pracownika materialnie odpowiedzialnego nie uzasadniają jego całkowitej ekskulpacji (uwolnienia od winy – przyp. red.) – jeżeli pracownik ten nienależycie wykonywał swoje obowiązki i dopuszczał się zaniedbań pozostających w związku przyczynowym z powstaniem szkody. W takiej sytuacji może wchodzić w grę jedynie częściowe uwolnienie pracownika od odpowiedzialności materialnej”. Wyrok SA w Gdańsku z dnia 23 kwietnia 2014 r., sygn. akt III APa 3/14 „Sformułowanie zawarte w art. 124 § 3 K.p. wskazuje jednoznacznie, iż przyjętą zasadą odpowiedzialności jest tu zasada winy domniemanej. Oznacza to, że ciężar udowodnienia istnienia lub braku winy spoczywa nie na pracodawcy, lecz na pracowniku. (…) Dopiero jeśli pracownik chce się uwolnić od powyższej odpowiedzialności, powinien udowodnić, że szkoda powstała z przyczyn od niego niezależnych”. Wyrok SA w Krakowie z dnia 21 listopada 2012 r., sygn. akt III APa 28/12 |
Podstawa prawna
Ustawa z dnia 26.06.1974 r. – Kodeks pracy (Dz. U. z 2023 r. poz. 1465)
autor: Agata Barczewska
Gazeta Podatkowa nr 63 (2042) z dnia 2023-08-07
