Organizatorem pracy w zakładzie jest pracodawca. Ustala on systemy i rozkłady czasu pracy swoich podwładnych. Najczęściej spotykanymi w praktyce jest tzw. podstawowa organizacja czasu pracy oraz system równoważny. Obwarowane są one ustawowymi normami czasu pracy, których przekroczenie stanowi pracę w godzinach nadliczbowych.

Dopuszczalność pracy nadliczbowej

Pracą nadliczbową jest praca wykonywana ponad obowiązujące pracownika normy czasu pracy, a także ponad przedłużony dobowy wymiar czasu pracy, wynikający z obowiązującego pracownika systemu i rozkładu czasu pracy. Ustawodawca w art. 151 § 1 K.p. (Dz. U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 ze zm.) wskazał, w jakich przypadkach możliwa jest praca w godzinach nadliczbowych. Jest ona dopuszczalna w razie:

• konieczności prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii,
• szczególnych potrzeb pracodawcy.

Jednakże regulacja dotycząca zlecania pracy nadliczbowej z powodu szczególnych potrzeb pracodawcy nie obejmuje pracowników zatrudnionych na stanowiskach pracy, na których występują przekroczenia najwyższych dopuszczalnych stężeń lub natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia.

Nadgodziny z przekroczeń dobowych

W podstawowej organizacji pracy, czas pracy nie może przekraczać 8 godzin na dobę (art. 129 K.p.), z wyjątkiem określonych grup pracowników, których na mocy przepisów odrębnych obowiązują niższe dobowe normy czasu pracy. Stąd w systemie tym godziny nadliczbowe z przekroczeń dobowych w zasadzie występują w razie pracy powyżej 8 godzin na dobę (lub po przekroczeniu obniżonej normy dobowej dla określonych grup zatrudnionych). Przykładowo dla pracownika zatrudnionego w podstawowej organizacji czasu pracy w godzinach od 700 do 1500, pracą nadliczbową z przekroczenia dobowego będzie praca po godzinie 1500.

W świetle obecnie obowiązujących przepisów, przekroczenia dobowe w tzw. systemie podstawowym mogą także wystąpić w przypadku wcześniejszego rozpoczęcia pracy w dniu następnym. Związane są one z definicją doby pracowniczej, przez którą dla celów rozliczania czasu pracy należy rozumieć 24 kolejne godziny, poczynając od godziny, w której pracownik rozpoczyna pracę zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy (art. 128 § 3 K.p.).

Należy zaznaczyć, że na podpis Prezydenta (stan na dzień oddania gazety do druku) czeka nowelizacja Kodeksu pracy wprowadzająca m.in. ruchomy czas pracy i nowe regulacje dotyczące pracy nadliczbowej. Więcej na ten temat napiszemy po wejściu ustawy w życie.

W systemie równoważnym godziny nadliczbowe z przekroczeń dobowych powstają w wyniku pracy powyżej normy dobowej, która zasadniczo wynosi 8 godzin, albo przedłużonego w danym dniu wymiaru dobowego, który może wynosić np. 12 godzin (przykład 1). Podstawę do ustalenia czy doszło do pracy w godzinach nadliczbowych stanowi rozkład czasu pracy pracownika. Przykładowo, jeżeli w danym dniu miał on zaplanowaną pracę na 12 godzin, to nadgodziny dobowe powstaną po przekroczeniu tego przedłużonego wymiaru dobowego. W dniach, na które harmonogram pracownika przewidywał pracę 8-godzinną lub poniżej 8 godzin na dobę, nadgodziny dobowe powstają po przekroczeniu normy wynoszącej 8 godzin. Także wcześniejsze rozpoczęcie pracy w dniu następnym w większości spowoduje wystąpienie pracy nadliczbowej.

Przekroczenia średniotygodniowe

Do pracy nadliczbowej z tytułu przekroczenia przeciętnej tygodniowej normy czasu pracy dochodzi, gdy w danym okresie rozliczeniowym pracownik przepracuje więcej niż przeciętnie 40 godzin na tydzień. W odniesieniu do grup pracowników, których obowiązują niższe tygodniowe normy czasu pracy, pracą nadliczbową przekraczającą normy średniotygodniowe będzie praca powyżej normy tygodniowej obowiązującej daną grupę zatrudnionych.

Ustaleń czy doszło do przekroczenia normy średniotygodniowej czasu pracy dokonuje się po zakończeniu okresu rozliczeniowego. Dopiero wtedy możliwe jest bowiem porównanie liczby godzin przepracowanych przez pracownika z obowiązującą normą (przykład 2).

Przykład 1

Pracownik jest zatrudniony w systemie równoważnym, który przewiduje możliwość przedłużenia dobowego wymiaru czasu pracy do 12 godzin. Harmonogram jego pracy w lipcu 2013 r. przewidywał m.in. pracę w dniach od 15 do 17 lipca br. po 10 godzin (od 600 do 1600), a w dniach od 18 do 20 lipca br. po 6 godzin (od 600 do 1200). Z uwagi na szczególne potrzeby pracodawcy, pracował on 15 i 16 lipca br. do 1900, w dniu 18 lipca br. do 1600, a w dniu 19 lipca br. do 1400.

Dodatkowa praca w dniach 15 i 16 lipca br. spowodowała wystąpienie nadgodzin dobowych, gdyż nastąpiło przekroczenie przedłużonego do 10 godzin wymiaru dobowego. W każdym z tych dni wystąpiły po 3 godziny nadliczbowe dobowe. Także 18 lipca br. wystąpiły przekroczenia dobowe, bowiem została naruszona 8-godzinna norma dobowa. W tym dniu pracownik przepracował 2 godziny nadliczbowe dobowe. Natomiast w dniu 19 lipca br. nie wystąpiła praca nadliczbowa, gdyż nie została przekroczona norma dobowa wynosząca 8 godzin.

Przykład 2

Pracownik objęty 1-miesięcznym okresem rozliczeniowym świadczy pracę w podstawowej organizacji czasu pracy od poniedziałku do piątku na pełny etat. W lipcu 2013 r. przepracował 195 godzin, w tym 3 godziny stanowiły przekroczenia normy dobowej w normalnych dniach w porze dziennej. Wymiar czasu pracy w okresie rozliczeniowym obejmującym lipiec br. wynosił 184 godziny.

Ustalenie przekroczenia normy średniotygodniowej:

• 195 godz. – 3 godz. nadliczbowe dobowe = 192 godz.,
• 192 godz. – 184 godz. = 8 nadgodzin średniotygodniowych.

Za 8 nadgodzin średniotygodniowych pracownikowi przysługują 100% dodatki.

autor: Ewa Madejek

Gazeta Podatkowa nr 61 (998) z dnia 2013-08-01

Jak bronić swoich praw w sporze z fiskusem? Wszystko na ten temat w poradniku na GOFIN.pl